Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey scyencyi T.3

Jedna z pierwszych, polskich encyklopedii powszechnych oraz jedna z najsłynniejszych książek literatury staropolskiej. Część trzecia dotyczy kwestii religijnych, relikwi, czarów i czartów. Autor wspomina również filozofów, teologów i inne ważne osobistości w ówczesnych dla niego czasach. "Ma ona długą i mocno utrwaloną "czarną legendę". Od jej powstania, przez ponad dwa wieki utrzymuje się opinia, że jest ona symbolem obskurantyzmu czasów saskich. Oceny tej pierwszej polskiej encyklopedii powszechnej zmieniają się jednak od kilkudziesięciu lat. Kwestionowane są nawet dość przychylne zdania Marii i Jana J. Lipskich o tym, że ks. Chmielowski był "Nikiforem polskiej nauki", bo polegał on przecież na najwybitniejszych autorytetach nauki i filozofii XVI-XVII w. Nowe Ateny trzeba oceniać kryteriami historii. A wtedy okazują się one wielkim pomnikiem literatury, świadectwem światopoglądu i wiedzy XVIII w. w Rzeczypospolitej szlacheckiej, której trwanie w kulturze polskiej dokumentowali etnografowie i folkloryści w końcu XIX - na początku XX w."

prof. dr hab. Zbigniew Libera Instytut Etnologii i Anropologii Kulturowej Uniwersytet Jagielloński Kraków