Kultura funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku

Książka podsumowuje wyniki badań realizowanych w projekcie zatytułowanym: „Kultura funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Próba analizy interdyscyplinarnej”. Publikacja ta powstała przy współudziale wielu autorów tworzących duży międzynarodowy zespół naukowców reprezentujących różne dyscypliny nauki, pochodzących z Polski, Litwy, Ukrainy i Stanów Zjednoczonych. Zabytki i materiały do specjalistycznych analiz pozyskano ze stanowisk zlokalizowanych na terenie Polski, Litwy i Ukrainy. Materiał wydobyty z krypt grobowych wyznaczył zakres i ograniczył nasze badania do kultury funeralnej elit  Rzeczypospolitej, ponieważ w kryptach składane były ciała darczyńców świątyń, osób zamożnych, szlachetnie urodzonych i najbardziej zasłużonych dla danej społeczności, Kościoła i ojczyzny. Książka prezentuje nowatorskie podejście do zagadnień związanych z kulturą funeralną i została podzielona na sześć rozdziałów, których nazwy prezentują kolejne dyscypliny nauki: archeologię, kostiumologię, antropologię, paleobotanikę, mikrobiologię i konserwację zabytków.

Przeprowadzenie powyższego projektu przy współudziale wielu przedstawicieli różnych dyscyplin nauki dało możliwość wykorzystania źródeł pozyskiwanych przez archeologów z krypt grobowych w szerszym aspekcie i stworzyło okazje do wykonania skomplikowanych analiz za pomocą nowoczesnych urządzeń. Trudnym zadaniem było zaprezentowanie w jednej publikacji uzyskanych wyników badań z tak różnych dziedzin nauki. Trudność była tym większa, że staraliśmy się przyjąć taki sposób przedstawienia rezultatów prac, żeby były zrozumiałe, przydatne i wykorzystywane przez różnych specjalistów nie tylko nauk ścisłych, lecz także humanistycznych. 

W książce znalazły się zagadnienia dotyczące między innymi sposobów zdobienia trumien, przedmiotów, odzieży i roślin odnajdywanych przy szczątkach zmarłych. Poza tym wskazaliśmy, jakie pokarmy spożywali przedstawiciele elit oraz na jakie choroby  zapadali. Zaprezentowaliśmy również informacje na temat roślin wykorzystywanych podczas balsamowania ciał oraz wyniki badań mikrobiologicznych. Podsumowaliśmy także prace konserwatorskie przeprowadzone na zabytkach pozyskanych z krypt grobowych.

Spis treści:

WPROWADZENIE / 13

ARCHEOLOGIA
Rafał Niedźwiadek, Anna Drążkowska, Wiera Hupało, Magdalena Majorek, Magdalena Przymorska-Sztuczka / 17

NOWOŻYTNE TRUMNY Z BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH Z WYBRANYCH STANOWISK Z POLSKI, LITWY I UKRAINY
Rafał Niedźwiadek, Anna Drążkowska, Magdalena Majorek / 19
Trumny z archikatedry pw. św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela w Lublinie / 20
Trumny z kościoła pobrygidkowskiego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zwycięskiej w Lublinie / 37
Trumny z cmentarza przy kościele pw. Świętego Ducha w Lublinie / 46
Trumny z cmentarza przy kościele pw. Świętego Krzyża w Lublinie / 50
Trumny z kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kraśniku / 51
Trumny z kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Końskowoli / 52
Trumny z krypty pod kaplicą św. Anny kościoła pw. św. Mikołaja w Gniewie / 55
Trumny z kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Dubnie na Wołyniu na Ukrainie / 58
Trumny z kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Opolu Lubelskim / 59
Trumny z kościoła pw. św. Stanisława w Modliborzycach / 61
Trumny z kościoła pw. św. Michała Archanioła w Kańczudze / 63
Podsumowanie / 65

WYPOSAŻENIE NOWOŻYTNYCH POCHÓWKÓW NA PODSTAWIE WYBRANYCH STANOWISK Z POLSKI, UKRAINY I LITWY
Rafał Niedźwiadek, Anna Drążkowska, Wiera Hupało, Magdalena Przymorska-Sztuczka / 70
Wyposażenie grobowe pochówków z kościoła pobrygidkowskiego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zwycięskiej w Lublinie / 71
Wyposażenie grobowe pochówków z cmentarza przy kościele pw. św. Ducha w Lublinie / 84
Wyposażenie grobowe pochówków z archikatedry pw. św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela w Lublinie / 89
Wyposażenie grobowe pochówków z krypty pod kaplicą św. Anny kościoła pw. św. Mikołaja w Gniewie / 98
Wyposażenie grobowe pochówków z kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Dubnie na Wołyniu na Ukrainie / 104
Podsumowanie / 116

KOSTIUMOLOGIA
Anna Drążkowska, Rafał Niedźwiadek, Simona Matuzevi􀃟i􀃐t􀆡, Małgorzata Grupa / 127

ODZIEŻ GROBOWA Z BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH Z WYBRANYCH STANOWISK Z POLSKI, UKRAINY I LITWY / 129
Odzież grobowa z archikatedry pw. św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela w Lublinie / 129
Odzież grobowa z krypty południowej kościoła św. Mikołaja w Gniewie / 141
Odzież grobowa z kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Dubnie na Wołyniu na Ukrainie / 151
Odzież grobowa na Litwie w XVI–XIX wieku na podstawie wybranych staniowisk / 155
Podsumowanie / 163

ANTROPOLOGIA
Tomasz Kozłowski, Anna Drążkowska, Magdalena Krajewska, Rimantas Jankauskas, Laurie J. Reitsema, Wanda Kozak-Zychman, Anna Szarlip / 167

SZCZĄTKI WYBRANYCH PRZEDSTAWICIELI DAWNYCH ELIT RZECZYPOSPOLITEJ W ŚWIETLE BADAŃ ANTROPOLOGICZNYCH I PALEOPATOLOGICZNYCH
Tomasz Kozłowski, Anna Drążkowska, Magdalena Krajewska / 169
Szczątki ostatnich książąt mazowieckich z archikatedry pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawie / 171
Badania szczątków Zofii księżnej Lubomirskiej z Opalińskich z kościoła farnego pw. Znalezienia Krzyża Świętego i św. Andrzeja Apostoła w Końskowoli / 177
Szczątki biskupów oraz innych przedstawicieli elit z krypt archikatedry pw. św. Jana Chrzciciela i WNMP w Przemyślu / 181
Szczątki elit z krypt archikatedry św. Jana Chrzciciela w Warszawie / 199
Szczątki szlachty z kościoła pw. Żłóbka Chrystusa we Wschowie / 207
Szczątki przedstawicieli elit z krypty pod kaplicą św. Anny w kościele św. Mikołaja w Gniewie / 209
Podsumowanie / 211

BIOARCHEOLOGIA POCHÓWKÓW ELIT LITEWSKICH
Rimantas Jankauskas / 215
Badania szczątków Olbrachta Gasztołda / 216
Badania szczątków Barbary Radziwiłłówny / 216
Badanie i identyfikacja ponownego pochówku Radziwiłłów w Dubinkach / 218
Badania zmumifikowanych zwłok z kościoła Dominikanów w Wilnie / 226
Podsumowanie / 229

DIETA PRZEDSTAWICIELI ELIT SPOŁECZNYCH RZECZYPOSPOLITEJ NA PODSTAWIE ANALIZY STABILNYCH IZOTOPÓW WĘGLA I AZOTU W SZCZĄTKACH SZKIELETOWYCH
Laurie J. Reitsema, Tomasz Kozłowski, Rimantas Jankauskas, Anna Drążkowska, Magdalena Krajewska / 230
Podstawa do analiz i rekonstrukcji paleodiety badanej izotopami stałymi / 230
Wyniki analiz stabilnych izotopów / 236
Rekonstrukcja diety przedstawicieli elit I Rzeczypospolitej / 242
Podsumowanie / 245

ZRÓŻNICOWANIE ANTROPOLOGICZNE LUDNOŚCI POCHOWANEJ W XV–XVIII WIEKU NA NEKROPOLACH LUBELSKICH
Wanda Kozak-Zychman, Anna Szarlip / 246
Podsumowanie / 265

ARCHEOBOTANIKA
Katarzyna Pińska, Agata Sady, Anna Drążkowska / 267

SZCZĄTKI ROŚLIN Z BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH Z WYBRANYCH STANOWISK Z POLSKI I LITWY / 269
Szczątki roślin z archikatedry pw. św. Jana Chrzciciela i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Przemyślu / 302
Szczątki roślin z archikatedry pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawie / 308
Szczątki roślin z kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego i św. Andrzeja Apostoła w Końskowoli / 311
Szczątki roślin z kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Trokach na Litwie / 312
Szczątki roślin z kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zwycięskiej w Lublinie / 313
Podsumowanie / 320

MIKROBIOLOGIA
Maciej Walczak, Anna Drążkowska, Aleksandra Burkowska-But, Maria Swiontek Brzezinska, Joanna Karbowska-Berent, Joanna Jarmiłko / 325

ZAGROŻENIE MIKROBIOLOGICZNE W KRYPTACH GROBOWYCH
Maciej Walczak, Anna Drążkowska, Aleksandra Burkowska-But, Maria Swiontek Brzezinska / 327
Podsumowanie / 342
Zalecenia zapewniające bezpieczeństwo pracy w kryptach / 343

MIKROORGANIZMY NA TKANINACH JEDWABNYCH Z KRYPT GROBOWYCH
Joanna Karbowska-Berent, Joanna Jarmiłko / 343
Podsumowanie / 351

KONSERWACJA ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH
Anna Drążkowska, Dominika Siemińska, Małgorzata Grupa / 353
PRACE KONSERWATORSKIE I RESTAURATORSKIE PRZEPROWADZONE NA ZABYTKACH TEKSTYLNYCH / 355
PRACE KONSERWATORSKIE PRZEPROWADZONE NA ZABYTKACH SKÓRZANYCH / 366
PRACE KONSERWATORSKIE I RESTAURATORSKIE PRZEPROWADZONE NA ZABYTKACH O ZŁOŻONYCH STRUKTURACH SUROWCOWYCH / 368

Konserwacja i restauracja jedwabno-skórzanych trzewików biskupich z archikatedry pw. św. Jana Chrzciciela i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Przemyślu / 368
Konserwacja wianka grobowego z kościoła pw. św. Mikołaja w Gniewie / 373
Prace konserwatorskie i restauratorskie przeprowadzone na drewnianych pastorałach z archikatedry pw. św. Jana Chrzciciela i Wzniebowzięcia NMP w Przemyślu / 374

ZAKOŃCZENIE / 379
SPIS ILUSTRACJI / 383
SPIS WYKRESÓW / 393
SPIS TABEL / 395
BIBLIOGRAFIA / 397
NOTY O AUTORACH / 425
FUNERAL CULTURE OF THEELITESREPUBLICOFPOLANDFROM 16TH OF 18TH C, IN THE AREA OF THE CROWN AND THE GREAT DUCHY OFLITHUANIA. THE ATTEMPTS OF INTERDISCIPLINARY ANALYSES (SUMMARY) / 429