Protokół jako świadectwo komunikacji wspólnotowej w drugiej połowie XIX wieku. Studium genologiczne

 Przedmiotem charakterystyki w prezentowanej monografii są rękopiśmienne księgi protokołów rejestrujące funkcjonowanie polskich towarzystw społecznych z drugiej połowy XIX wieku i reprezentujące zastępcze sfery obiegu polszczyzny administracyjnej. Badania nad obszernym (liczącym ponad 1000 stron) i funkcjonalnie jednorodnym, lecz pod wieloma względami zróżnicowanym zbiorem tekstów inspirują do stawiania pytań tyczących stanu języka, sposobów komunikowania się, okoliczności, w jakich komunikacja przebiega – dają szansę dostrzeżenia cech skumulowanych, które w innego rodzaju tekstach albo są obecne w mniejszym natężeniu, albo się nie pojawiają. 

Atrakcyjności zajmowania się rękopisami dorównuje ryzyko rozproszenia uwagi wywoływane informacyjną obfitością źródła. W takich przypadkach pomagała autorce świadomość, że jest językoznawczynią i swoje zadanie widzi przede wszystkim w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o język i sposoby jego używania. Jest to więc monografia historycznojęzykowa. W niniejszej pracy niektóre z pytań domagają się odpowiedzi w sposób konieczny, inne tylko możliwy, toteż ich uhierarchizowany rejestr ma istotne znaczenie dla sposobu zorganizowania naukowej narracji. Rejestr ów pozostaje w związku z naturą źródeł prymarnych, tj. rękopiśmiennych dokumentów językowej przeszłości; archiwalia stowarzyszeń są traktowane jako przykład realizacji konkretnego gatunku – protokołu oraz jako dostępne badaniu świadectwa komunikacji wspólnotowej. Ta ich natura wyznacza dwa zasadnicze cele pracy. Pierwszym jest opis krystalizowania się konwencji gatunkowych protokołu jako ważnej formy stylu urzędowo-kancelaryjnego. Tu podstawową kwestią jest pytanie o jednolitość, ewentualnie różnorodność gatunkową tego złożonego zachowania językowego, a w następstwie o granice przymusu genologiczno-stylistycznego oraz pisarskiej swobody. Analiza porównawcza zgromadzonych dokumentacji służy zatem ustaleniu zakresu kreatywności (swobody wyboru reguł) i konwencji w realizowaniu wzorca gatunkowego protokołu w okresie, gdy sposób funkcjonowania wspólnot komunikacyjnych różnego rzędu ulegał szybkim przekształceniom, a poprzez dokumentowanie działań sprzyjał ekspansji gatunku, i zarazem – w okresie poprzedzającym wykształcenie się form dzisiejszych. Drugim celem jest wzbogacenie i uszczegółowienie wiedzy historycznojęzykowej o opisy komunikacji w obrębie małych wspólnot komunikacyjnych. Protokół jest więc ukazany jako działanie tekstotwórcze człowieka, jako złożone zachowanie językowe, które mimo dużego stopnia standaryzacji może przybierać różną postać, ponieważ jest determinowane okolicznościami społecznymi i kulturowymi. Na odmiennej zasadzie wyniki analiz są w pracy konfrontowane z ukształtowanym już obrazem polszczyzny ogólnej drugiej połowy XIX wieku, wszak wszelkie monograficzne opracowania swój cel ostateczny znajdują w syntezie cząstkowej, obejmującej wiedzę o języku narodowym w konkretnym czasie i przestrzeni.