Pamięć imperiów w Europie wschodniej. Teoretyczne konteksty

XX-wieczne totalitaryzmy i starsze od nich, częściowo nakładające się na nie dziedzictwo imperialne (a także dziedzictwo ruchów antyimperialnych) stanowią fascynujące tworzywo zbiorowej pamięci w całej Europie Wschodniej, na jej „skrwawionych ziemiach”. W nawiązaniu do aktualnych metodologicznych debat wokół tej problematyki, z intencją wypełniania wciąż istniejących „białych plam” na mapie studiów nad wschodnioeuropejską pamięcią wyniknął pomysł tego tomu. Spotykają się w tej książce teksty, które ukazać mają ową różnorodność doświadczeń historycznych w Europie Wschodniej łączących się z imperialną przeszłością. Od analizy fenomenu pamięci dominującego imperium (w tym przypadku rosyjskiego), poprzez nie mniej ciekawe zjawisko tworzenia pamięci zbiorowej etniczno-kulturowej peryferii (w tym przypadku Kałmuków), odradzania po 1918 roku, w warunkach II Rzeczypospolitej, pamięci Polski jako imperium, aż po katalogi współczesnych „miejsc pamięci” na Białorusi i w krajach nadbałtyckich (oraz studium prowadzonej wobec tych krajów ofensywnej „polityki pamięci” przez Rosję Putina), a wreszcie – odrębną, fascynującą historię pamięci środowisk anarchistycznych w Polsce i Rosji; to jest podstawowy zakres tematyczny tego tomu. Autorzy mają nadzieję, że pomaga on z nowych perspektyw zobaczyć Europę Wschodnią, nasze – kształtujące się w niej – pamięci zbiorowe i nasze tożsamości, dla których wciąż istotne pozostają imperialne wyzwania.

Introduction.......................................................................................................................... 15
Andrzej Nowak
Dziedzictwo imperialne i pamięci podzielonej Europy....................................................... 21
Część I
Mikołaj Banaszkiewicz
Twórca Imperium Rosyjskiego w świadomości historycznej liberałów rosyjskich
„Głos” i „Goniec Europy” wobec jubileuszu dwóchsetlecia
narodzin Piotra Wielkiego (1872)........................................................................................... 39
Marcin Maciuk
Kształtowanie tożsamości narodu –
działalność Władysława Kotwicza wśród Kałmuków.......................................................... 69
Marek Hańderek
Pamięć imperiów i jej oddziaływanie na projekty środkowoeuropejskiego imperium
autorstwa polskich mesjanistów.............................................................................................. 83
Aleksander Łaniewski
„Помнить – значит бороться!”. Uwagi na marginesie pamięci anarchistów.................. 103
Andrzej Nowak
Horodło z perspektywy XX-XXI w. Pamięć modernizacji, pamięć republiki,
pamięć imperium...................................................................................................................... 127
Marek Wojnar
Obronić „czerwone imperium”. Polityka pamięci Federacji Rosyjskiej wobec państw
bałtyckich – wybrane aspekty ................................................................................................. 149
Część II
Marek Wojnar
Miejsca pamięci krajów bałtyckich (pierwsza połowa XX w.).
Szkic do dziejów podwójnej „peryferii” ................................................................................. 223
Aleksander Łaniewski
O czym pamięta Białoruś? Katalog białoruskiej pamięci..................................................... 247
Mikołaj Banaszkiewicz
Problematyka pamięci i tożsamości zbiorowej w rosyjskim czasopiśmiennictwie
naukowym (2000-2012) ........................................................................................................... 281
Marek Hańderek
Zapomniane ofiary konfliktu imperiów. Problem cywilów porwanych
w trakcie wojny koreańskiej..................................................................................................... 305
Indeks osób.............................................................................................................................. 321
Indeks miejsc............................................................................................................................ 335