Ormianie katolicy w Armenii i Gruzji

Armenia to jeden z najdawniejszych krajów świata. Według Księgi Rodzaju (8,4) arka Noego osiadła „na górach Ararat”, po czym świat odrodził się do nowego życia. Góry te nazywane przez Ormian Masis od wieków sytuowano w Armenii. Chrześcijaństwo szerzyło się tam już we wczesnej starożytności. Na początku IV wieku Królestwo Armenii, pierwsze w świecie, wprowadziło je jako religię państwową. W V wieku Kościół Armenii wkroczył na drogę, która doprowadziła go do zerwania z głównym nurtem chrześcijaństwa w cesarstwie rzymskim, a w ostateczności do całkowitej niezależności doktrynalnej i jurysdykcyjnej.

Kościół ormiański zalicza się zazwyczaj do grupy Kościołów monofizyckich, które odrzuciły dekrety IV soboru ekumenicznego w Chalcedonie (451), na którym wypracowano doktrynę o dwóch naturach (łac. natura, grec. φύσις/physis/fyzis) – boskiej i ludzkiej – w jednej osobie (łac. persona, grec. ὑπόστασις/hypostasis) Chrystusa. Ci, którzy odrzucili „duofizytyzm” (diofizytyzm), poszli drogą monofizytyzmu. Tak postąpiły Kościoły – egipski, zwany koptyjskim (podobnie związany z nim Kościół etiopski), zachodniosyryjski, zwany jakobickim, i ormiański5. Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku Ormian nie dokonało się to od razu i wszędzie. Biskupi z Armenii, będącej pod panowaniem cesarstwa rzymskiego, wzięli udział w soborze chalcedońskim i zaakceptowali ogłoszony tam dogmat. Kościół Armenii perskiej przez długi czas także rozważał możliwość zaakceptowania soboru chalcedońskiego. Zwolenników tej opcji nie brakowało wśród hierarchów i książąt Armenii. Ormianie „chalcedończycy” mieszkali nie tylko we wschodnich prowincjach cesarstwa, na terenie historycznej Armenii, w samej Persarmenii, ale także na terenie Italii. Spopularyzowali tam kult świętych związanych z nawróceniem tego kraju na chrześcijaństwo (Grzegorza Oświeciciela, Hripsime, Gajane). Dzięki nim ich imiona trafiły do rzymskich martyrologiów i greckich synaksarionów, stając się dziedzictwem całego chrześcijaństwa. Ormianie „chalcedończycy” odgrywali ważną rolę polityczną do upadku potęgi cesarstwa bizantyńskiego w drugiej połowie XI i w XII wieku. Ich wspólnoty przetrwały jednak aż do XX wieku. Dzięki nim przez wieki trwała jedność wiary z „ortodoksyjnym” Kościołem powszechnym. W Armenii, odciętej od cesarstwa bizantyńskiego granicą z Persją, opcja antychalcedońska odniosła ostateczne zwycięstwo na początku VIII wieku. Odtąd Kościół ormiański uważany był za jeden z Kościołów monofizyckich.