O ujście Wisły. Wielka wojna pruska

 Nie można zrozumieć tragedii Rzeczpospolitej w XVII wieku bez dokładnej analizy momentu, kiedy to Gustaw Adolf, uzurpator na szwedzkim tronie, próbował zniszczyć to państwo, za pomocą jednej, dobrze przygotowanej i sprawnie przeprowadzonej akcji zbrojnej. Wojna ta – wielka wojna pruska – nie ma należycie wyeksponowanego miejsca w polskiej historiografii, albowiem przyćmiły ją dramaty późniejsze – wojna z Chmielnickim, Potop i wojna z Moskwą. To jednak tam, w Prusach Królewskich, w latach 1625 – 1635 rodziły się zręby planu, który o mało nie doprowadził do likwidacji Rzeczpospolitej. Tam także wykuwały się idee i kadry, które ten projekt unieważniły.