Theatrum peregrinandi. Poznawcze aspekty staropolskich podróży w epoce późnego baroku

Monografia poświęcona została poznawczym wymiarom nowożytnych polskich podróży po terenach Rzeczypospolitej i Europy Środkowej. Książka jest owocem kompleksowych badań staropolskich relacji z podróży odbywanych w drugiej połowie XVII wieku i pierwszym czterdziestoleciu następnego stulecia. Refleksji naukowej zostały poddane różnorodne aspekty zwiedzania i oglądania, stanowiące ważne elementy staropolskiego obrazu świata wykreowanego na kartach polskich sprawozdań podróżnych w epoce późnego baroku. Tematyka tego opracowania obejmuje zagadnienia podróżnego oglądu obiektów, miejsc i rzeczy przynależących do kategorii cywilizacji, natury i sztuki. Wśród poruszanych kwestii znajdują się problemy wczesnonowożytnej percepcji, m.in. dorobku cywilizacyjnego w zwiedzanych krajach, tamtejszej fauny i flory, krajobrazów lądowych i morskich, dzieł sztuki oraz ciekawych i rzadkich okazów kolekcjonerskich i niezwykłych zjawisk.

Spis treści:

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11

Rozdział I
Poznawczy wymiar peregrynacji staropolskich / 31
1.1. Podróże krajowe. Główne kierunki i typy podróży na terenie Rzeczypospolitej jako podstawowe formy szlacheckiej mobilności i stylu życia / 31
1.2. Sarmaci w „cudzych krajach”. Peregrynacje zagraniczne i ich rola w kształtowaniu sfery imagologicznej / 49
1.3. Homo viator. Staropolskie podróże epoki późnego baroku jako przejawy komunikacji społecznej / 67
1.4. Visitando provincias. Podróż nowożytna jako wczesna forma turystyki kulturowej / 75

Rozdział II
Wiedza praktyczna. Pragmatyczny wymiar sarmackiego oglądu rzeczywistości w czasie podróży / 111
2.1. Praktyczny wymiar podróżowania / 111
2.2. Fabrica mundi – „merkancje rozmaite”. Spostrzeżenia dotyczące poziomu rozwoju cywilizacyjnego zwiedzanych regionów / 128
2.3. Architectura militaris. Formy i funkcje fortyfikacji w świadomości staropolskich peregrynantów / 152
2.4. Cekhauzy i gabinety – broń i przedmioty użytku codziennego. Sarmata w otoczeniu przydatnych artefaktów /171

Rozdział III
Piękno różnorakie. Formy i uwarunkowania sarmackiej percepcji estetycznej / 191
3.1. Sacrum i splendor. Recepcja sztuki sakralnej w kontekście barokowo-kontrreformacyjnej religijności / 191
3.2. Architectura civilis. Diariuszowe kreacje architektury rezydencjonalnej i publicznej jako wyraz manifestacji potęgi władzy i sławy rodowej / 229
3.3. „I insze bardzo wyśmienite obrazy, których wypisać niepodobna”. Ekspresja malarsko-rzeźbiarskiej wrażliwości estetycznej / 250

Rozdział IV
Podróżnik w świecie natury. Staropolska optyka postrzegania przyrody i jej miejsca w życiu człowieka / 267
4.1. „Kraj wesoły” – utylitarna i estetyczna percepcja krajobrazu w orbicie sarmackich ideałów i realiów życia / 267
4.2. Hortus amoenus. Bywanie w ogrodach jako namiastka sarmackiej idei życia szczęśliwego i sposób oglądu przyrody „udomowionej” / 292
4.3. Navigare necesse est? Deskrypcje morza i żeglugi jako czasoprzestrzeni komunikacji  i percepcji / 303
4.4. Cieplice – podróże do wód. ewolucja wyjazdów kuracyjnych od nowożytnych podróży leczniczych w kierunku nowoczesnych form turystyki uzdrowiskowej / 327

Rozdział V
Scientia curiosa. Staropolskie peregrynacje w europejskim kręgu nowożytnej kultury ciekawości / 345
5.1. Menażerie i łowy. Wyobrażenia fauny rodzimej i egzotycznej w perspektywie poznawczej i ludycznej / 345
5.2. Curiositates et raritates – kunstkamery i skarbce jako muzea natury, techniki i sztuki / 371
5.3. Mirabilia i prodigia. Percepcja różnych przejawów niezwykłości natury w optyce mentalności staropolskiej / 401

Zakończenie / 425
Aneks 1. Tabela zestawiająca relacje podróżników / 443
Aneks 2. Zróżnicowanie poznawczych preferencji podróżników / 457
Bibliografia / 477
Theatrum peregrinandi. Cognitive aspects of old-Polish journeys in late Baroque. Summary / 521
Indeks osób i nazw etnicznych / 523
Indeks nazw geograficznych / 551