Najjaśniejszym. Panegiryki i utwory pochwalne poświęcone królom i królowym polskim w zbiorze starych druków Muzeum Narodowego w Krakowie

"Najjaśniejszym" penegiryki i utwory pochwalne poświęcone królom i królowym polskim w zbiorze starych druków Muzeum Narodowego w Krakowie
Utwory pochwalne – panegiryki, elogie, enkomie i inne retoryczne popisy ku czci władców i innych wybitnych osobistości mają metrykę starożytną. Grecka nazwa panegiryku wywodzi się od Panegyricos – tytułu mowy wygłoszonej przez Isokratesa w 386 roku p.n.e. na igrzyskach olimpijskich, zagrzewającej Greków do zdecydowanej walki z Persami. Taka forma wypowiedzi  szybko została przyswojona w Europie średniowiecznej i nowożytnej. Szczególne wydarzenia: objęcie tronu, zawarcie dynastycznego małżeństwa, urodzenie się potomka-następcy tronu, triumfy wojenne czy śmierć władcy były doskonałym pretekstem do tworzenia tych utworów okolicznościowych. Adresowano je wprost do króla, lub dedykowano jego bliskim czy następcy.

W Polsce najobfitszy rozkwit twórczości panegirystów nastąpił w wieku XVII – okres baroku dzięki chętnemu sięganiu do symbolicznych form apoteozy zarówno w literaturze jak i sztukach plastycznych przydał temu rodzajowi literackiemu szczególnych cech. Typowy panegiryk w tym czasie to nie tylko słowo – prozatorska lub wierszowana pochwała wybranej osobistości z pieczołowitym wyliczeniem jej dostojnych i zasłużonych przodków – ale i odpowiadająca mu ilustracja, przybierająca czasem formę emblematu czy też symbolicznego rebusu.

Muzeum  w wysegregowanym zespole ponad 2100 panegiryków posiada 262 utwory tworzone ku czci królów i królowych polskich, autorstwa najczęściej duchownych-pedagogów  trudniących się wychowaniem młodzieży męskiej w licznych kolegiach jezuickich czy pijarskich oraz retorów krakowskiego uniwersytetu.