Gnieżdżewo. Stanowiska 1 i 4. Osady z przełomu epok brązu i żelaza na Pomorzu Wschodnim

Opracowanie wyników badań wykopaliskowych na osadach związanych z cyklem łużycko-pomorskim nad Zatoką Pucką odpowiada precyzyjnie założeniom wydawniczym serii „Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne”. Jest to kompleksowa prezentacja materiałów archeologicznych pozyskanych w 2015 r. w trakcie badań ratowniczych wyprzedzających inwestycję, które wkrótce potem zostały poddane analizie przez Pawła Dziechciarza z IA UW. W ten sposób potencjał poznawczy zbadanego fragmentu dziedzictwa nie został utracony, a społeczny koszt badań został zwrócony, gdyż obecnie każdy zainteresowany – kupując lub wypożyczając książkę – może zapoznać się z rezultatami wykopalisk, które poprzez swój destrukcyjny charakter i posadowienie inwestycji, unicestwiły wszak na zawszę tę cząstkę wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Monografia „Gnieżdżewo, stanowiska 1 i 4…” dostarcza wszechstronnej analizy kompleksu źródeł osadniczych związanych z tzw. fazą wielkowiejską (fazą Władysławowo wg J.T. Podgórskiego) oraz kulturą pomorską (fazą Karczemki) – zjawiskami taksonomiczno-kulturowymi typowymi dla Pomorza Gdańskiego u schyłku epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza (900-500 p.n.e.). W odróżnieniu od wielu słabiej zachowanych zespołów, stanowiska w Gnieżdżewie pozwalają zaobserwować pewną dynamikę osadnictwa, być może wręcz jego ciągłość, w obrębie tego okresu czasu. Dzięki dość rozległemu obszarowi badań możliwe było uchwycenie funkcjonalnego zróżnicowania przestrzeni prehistorycznego osiedla, m.in. wyróżnienie stref mieszkalnych oraz produkcyjnych. Różnorodność typów obiektów (jamy, paleniska, domniemane piece, glinianki) pozwoliły naświetlić wiele aspektów ówczesnej gospodarki i gałęzi wytwórczości. Po raz pierwszy dla Pomorza Wschodniego możliwe było np. udokumentowanie większości elementów łańcucha operacyjnego typowego dla rzemiosła garncarskiego (pozyskiwanie i dołowanie gliny, produkcja/wypał, użytkowanie naczyń).

Publikacja stanowi cenne, profesjonalne uzupełnienie obrazu kultury i osadnictwa wczesnej epoki żelaza na Kępie Swarzewskiej – obszarze, którego rozpoznane dziedzictwo archeologiczne składało się dotąd głównie ze źródeł sepulkralnych, w tym tak znanych jak eponimiczne dla fazy wielkowiejskiej (władysławowskiej) cmentarzyska ciałopalne we Władysławowie-Wielkiej Wsi, Władysławowie-Wielkiej Wsi/Swarzewie czy Chłapowie. Cała ta grupa źródeł umożliwia wgląd w początki pierwszego intensywnego zasiedlenia obszarów wokół Zatoki Gdańskiej, fenomenu kulturowego znanego głównie z kamiennej architektury grobów skrzynkowych i unikatowych na skalę europejską urn twarzowych, łączonych z tzw. kulturą pomorską.