Pszczyna i ziemia pszczyńska podczas I wojny światowej. Rzeczywistość wojny - prawo - obyczaje

I wojna światowa wyryła ogromne piętno na dziejach ziemi pszczyńskiej, przez którą należy rozumieć w tej pracy przedwojenny powiat pszczyński, choć jak wiadomo termin ten ewoluował na przestrzeni dziejów. W sposób niemal naturalny powiat ów dzielił się na dwie części: - północną, obejmującą dzisiejsze miasto Tychy i - południową z centrum w Pszczynie.

Dla Pszczyny I wojna światowa była czymś wyjątkowym w jej historii. Jeśli bowiem przyjdzie wspomnieć - opisując takie czy inne lokalne dzieje - o przysłowiowym okresie „pięciu minut” dla danej miejscowości, to właśnie Pszczyna taki czas przeżywała podczas wielkiej wojny jak nazywano wówczas te zmagania.

Wynika owa konstatacja z kilku prostych faktów: - stacjonował tu sztab niemieckiej armii, - mieściła się siedziba kwatery głównej na wschodzie cesarza Wilhelma II, co miało miejsce pomiędzy 4 maja 1915 r. a 12 lutego 1917 r. i wreszcie, - cesarz przebywał tu sporą część czasu, co skutkowało także i tym, że w Pszczynie bawiły inne koronowane głowy, politycy i wojskowi.

Był więc następca tronu austrowegierskiego - Karol I, późniejszy błogosławiony Kościoła Rzymskokatolickiego, dalej car Bułgarii Ferdynand wraz z synem Borysem, król Bawarii Ludwik III, kanclerz Theobald von Bethmann - Hollweg, byliwojskowi rangi Ericha Ludendorffa czy Paula von Hindenburga.

Podjęto w tej małej miejscowości, leżącej na uboczu wielkich traktów handlowych, w oddaleniu od przemysłu, z dala od centrów kultury i polityki kilka ważnych wydarzeń, mających brzemienny w skutkach wymiar dla Polski, Europy a nawet świata.

Pierwszym było sporządzenie tzw. aktu 5 listopada 1916 r., który choć sporządzony w październiku 1916 r. ogłoszony został w Lublinie iw Warszawie właśnie pod datą 5 listopada 1916 r. Umiędzynarodowił on sprawę polską, dzięki czemu ogłoszenie niepodległości przez Polskę było w zasadzie już tylko kwestią czasu. Powołano Radę Regencyjną i pomyślano o rozbudowie polskiej armii na bazie Legionów Józefa Piłsudskiego.

Drugie wydarzenie miało charakter światowy. Podjęto bowiem decyzję o prowadzeniu nieograniczonej czyli „:totalnej” wojny podwodnej na morzu, co skłoniło Stany Zjednoczone do uczestniczenia w tym światowym konflikcie. Decyzja ta walnie przyczyniła się do upadku Niemiec. Po trzecie, działalność miejscowego sztabu to przecież angażowanie się wojsk państw centralnych w operacjach wojskowych w różnych regionach ówczesnej Europy, jak w Rosji, w tym na Litwie. Łotwie, w Królestwie Kongresowym czy nieco dalej - jak w Rumunii czy w Bułgarii.

Tu podejmowano strategiczne plany, obmyślano ataki, przewidywano różne formy obrony. Na osobne potraktowanie zasługuje miejscowa ludność, jej nastroje, oczekiwania ale chyba i obawy, wszak jej bliscy służący w wojsku mieli wrócić już „na gody", czyli Boże Narodzenie 1914 r. - jak buńczucznie zapewniano - „nim opadną

Ten w sumie krótki okres wojny, gdzie główne fronty przebiegały zdaleka - jak to czasem nazywano - od „pszczyńskiego zaścianka”, dał się jednak poznać masowym powoływaniem młodych mieszkańców powiatu do wojska, podatkami wojennymi i zubożeniem miejscowej ludności. Przejawem tego niezadowolenia był wzrost nastrojów antyniemieckich, co w dalszej perspektywie doprowadziło do powstań śląskich.

Niniejsza praca ukazuje dzieje Pszczyny i ziemi pszczyńskiej przez pryzmat tych wydarzeń.