Syberyjska korespondencja zesłańców postyczniowych (1864-1866)

Prezentowane opracowanie stanowi trzeci tom z serii wydawniczej: „Po­lacy – Syberia. XVIII-XIX wiek”. W 2015 roku ukazał się pierwszy tom: Polak w car­skim mundurze. Wspomnienia Aleksandra Skolimowskiego 1817-1895, w opracowaniu Wiesława Cabana i Jerzego Szczepańskiego, a w roku 2017 Kościół katolicki na Syberii Zachodniej w XIX i początkach XX wieku (szkice historyczne, materiały, dokumenty), w opracowaniu Wiesława Cabana, Jacka Legiecia i Wasilija Chaniewicza.

W badaniach nad syberyjskimi  losami zesłańców postyczniowych znacznie częściej odwołujemy się do literatury pamiętnikarskiej, niż do spuścizny epistolarnej. Listy jako szczególna pamiątka przechowywane były przez rodziny zesłańców pieczołowicie stosunkowo krótko. Do naszych czasów dotrwały głównie listy, które zostały przekazane  przez rodziny, jako darowizna, do bibliotek lub archiwów. Listy zesłańców postyczniowych  do dziś przechowywane są też w rosyjskich bibliotekach i archiwach – zarówno centralnych jak i syberyjskich – nie  trafiły tam one jako darowizny, lecz zostały zarekwirowane  zesłańcom przez carską  żandarmerię.  Skonfiskowaną korespondencję  można znaleźć w Państwowym Archiwum Rosyjskiej  Federacji, można też natrafić na  nią  w archiwach Tomska, Tobolska i Omska. Tym sposobem zachowała się korespondencja prowadzona przez Michała Żabę – szlachcica z guberni wileńskiej, absolwenta Wydziału Medycznego Uniwersytetu Moskiewskiego, który z chwilą wybuchu powstania pospieszył na pole walki.  W książce opublikowano zachowaną korespondencję Michała Żaby oraz Edwarda Radwańskiego – współzałożycieli w czasie zsyłki w Kurganie kółka wzajemnej pomocy, określanego przez władze carskie jako  Towarzystwo Pomocy Wzajemnej. Listy Michała Żaby adresowane były do rodziców i  brata pozostałych na Wileńszczyźnie, jak i do krewnych i kolegów, którzy również znaleźli się na Syberii. Opublikowano też listy, otrzymywane przez  Michała Żabę. Korespondencja  Radwańskiego jest znacznie mniejsza, obejmuje listy do żony i od żony z lat 1864-1866, od bliżej nie poznanego Kaliksta oraz pojedyncze listy od  różnych bliskich i znajomych z rodzinnych stron i od znajdujących się  na syberyjskim zesłaniu. Publikacja pogłębia wiedzę na temat losów i życia zesłańców postyczniowych, zainteresuje nie tylko historyków zajmujących się pracą badawczą, ale również czytelników  niezwiązanych naukowo z historią.