Zapamiętaj, lepiej zrozumiesz. Od ukazów do rozkazów nr 8358/III i nr 10000

Publikacja jest zbiorem tekstów zamieszczanych w piśmie FOG, wydawanym przez Fundację Obywatele Grajewa w latach 2013-2015, czyli w okresie obchodów 150 rocznicy powstania styczniowego (1863-1864 r.).

Poczytam Ci Mamo,
Poczytam Ci Tato,

Poczytam Wam obojgu, moi rodzice. A będzie o tym, czego wtedy nam, dzieciom, nie opowiedzieliście i nie czytaliście. Może czasem świadomie nie do końca. A może sami nie znaliście tego wszystkiego czasów swego dzieciństwa i dorastania. Oboje rośliście razem z odrodzonym państwem w środku Europy z trzydziestomilionowym narodem, który nigdy nie poszedł na współpracę z zaborcą. 
Tamto czytanie i opowiadanie zaszczepiło w nas ciekawość świata. Dlatego dziś mogę Wam obojgu poczytać niedokończone opowieści, cierpliwie toczone przy pracy na polu, nad snopkami zboża, przy grabieniu siana, przy kopaniu ziemniaków, albo w spokojny, jesienny i zimowy leniwy wieczór. Poczytam Ci Mamo tak dokładniej jak to było za cara. Pewnie dokładniej niż opowiedzieli to Twoi rodzice, którzy uczyli się w szkole naszej historii po rosyjsku. Dowiesz się więcej: kto to gen. Józef Haller, kto to Ignacy Paderewski, Ignacy Daszyński, Józef Piłsudski, Wincenty Witos… .
Może mój głos w tym czytaniu dotrze do Waszego świata, skąd nie widać dzisiejszych ziemskich trosk i radości. Poczytam Ci Tato o początkach tego, co tłumaczono nam z zagranicy przez trudno słyszalne fale w zakłócanej sonatinie. O sprawach w Polsce w pierwszych dniach wolności, bo te nie docierały na głęboką wieś w gminie Szczuczyn, w parafii wąsoskiej.
A może to, o czym nie mówiliście nam, było znane dorosłym. Domyślam się dziś powodu tego przemilczenia; niech młodzi synowie rosną w prawach do samodzielnego poznawania reszty i oceny całości. Za to też dziękuję wraz ze wszystkimi braćmi i ich rodzinami.