Między pragmatyzmem a oczekiwaniami. Społeczeństwo, władza i samochody w Polsce 1945-1970

Hubert Wilk, dr nauk hum., adiunkt w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (Pracownia Badań nad Dziejami Polski po 1945 r.), laureat Nagrody im. Tomasza Strzembosza za najlepszy debiut historyczny za książkę Kto wyrąbie więcej ode mnie? Współzawodnictwo pracy robotników w Polsce w latach 1947-1955 (IH PAN-Wydawnictwo Trio, 2011); autor artykułów publikowanych na łamach „Polski 1944/45-1989. Studia i Materiały", „Dziejów Najnowszych", „Pamięci i Sprawiedliwości", „Kwartalnika Historycznego", „Roczników Dziejów Społecznych i Gospodarczych"; współpracuje z „Nowymi Książkami", histmag.org, polishhistory.org.

Osią narracji jest ewolucja polityki motoryzacyjnej państwa. Autor pokazuje jej ideologiczne, ale też praktyczne uwarunkowania. Pisze o roli, jaką planiści przewidywali dla motoryzacji indywidualnej w planie trzyletnim i sześcioletnim. Następnie śledzi zmiany myślenia o niej w okresie prokonsumpcyjnego zwrotu w polityce gospodarczej w pierwszych latach rządów Gomułki i w okresie, gdy w drugiej połowie lat sześćdziesiątych Gomułka próbował nastawić gospodarkę bardziej proeksportowo. Drugim istotnym wątkiem przewijającym się przez całą książkę jest ten związany z poziomem życia. Autor odnosi ceny pojazdów i koszty ich użytkowania do poziomu dochodów. Pokazuje, z jakich kręgów społecznych rekrutowali się właściciele samochodów, kto mógł sobie pozwolić na własne auto i jakie strategie jego zdobycia obierali obywatele, którzy pomimo skromnych dochodów chcieli zrealizować marzenie o własnym samochodzie. Pisząc o tych sprawach, znacząco poszerza naszą wiedzę o codzienności PRL.

Fragment recenzji dr. Mariusza Jastrzębia
Przeprowadzona przez dr. Wilka szeroka analiza rozwoju motoryzacji w Polsce w latach 1945-1970 dostarcza nam kilka istotnych wniosków. Z lektury recenzowanej książki wyłania się obraz władzy państwowej nader ostrożnej jeśli chodzi o motoryzację i niedostrzegającej korzyści płynących z rozwoju przemysłu samochodowego w Polsce. Postawa ta miała pewne konsekwencje. Przez cały omawiany okres mieliśmy do czynienia z przewagą popytu nad podażą w sektorze motoryzacyjnym w kraju. Deficyty te prowadziły do sytuacji, w której polskie społeczeństwo starało się zdobyć wymarzony samochód, wykorzystując każdy możliwy sposób, co w książce dr. Wilka zostało bardzo dobrze ukazane. Lektura recenzowanej pracy skłania do refleksji, że rozwój przemysłu motoryzacyjnego w okresie powojennym był dla Polski szansą wejścia na drogę modernizacji (jak się wydaje, w nowocześniejszym wydaniu, bliższym Zachodowi). Niestety, szansa ta została w dużej mierze zmarnowana, a polskie społeczeństwo na swój „samochód dla ludu" musiało czekać do lat siedemdziesiątych XX wieku.

Fragment recenzji dr. Jarosława Dulewicza
 

Spis treści
Wstęp...................................... 9

Rozdział 1. Punkt startu......................... 19

Początki motoryzacji na ziemiach polskich............... 21

Druga wojna światowa........................... 35

Straty wojenne.............................. 36

Rozdział 2. Rubikon motoryzacyjny.................. 41

Instytucje................................... 43

Poziom ministerialny.......................... 43

Państwowy Urząd Samochodowy................... 44

Komisja do spraw Motoryzacji Kraju................. 49

Podkomitet Motoryzacyjny...................... 52

Planowanie.................................. 55

Pierwsze plany rozwoju motoryzacji................. 55

Plan trzyletni .............................. 59

Plan sześcioletni............................. 64

Źródła pozyskiwania pojazdów samochodowych............ 69

„Od El Alenai do Tunisu” - UNRRA, demobil i rewindykacje . . 70 „Niewysoka cena i reprezentacyjny wygląd” - import

samochodów............................. 79

„Możliwości czeskie, włoskie i anglosaskie” - w poszukiwaniu

licencji dla przemysłu motoryzacyjnego............. 83

„Żerań ruszył” - fso warszawa..................... 90

Stalinizm na kółkach............................ 93

Kierowcy................................. 93

Drogi...................................100

Prawo...................................103

Samochody władzy...........................108

Motoryzacyjna Europa na zakręcie - od samochodu ludowego

do popularnego...........................119

Motoryzacyjna odwilż..........................126
Rozdział 3. Gomułkowski drugi bieg.................131

Zmiana kursu - rok 1956.......................... 133

„Sejm polskiej motoryzacji”.................... 138

W poszukiwaniu własnej drogi: kooperacja, licencja lub.........141

Chwalić zalety, dyskretnie przemilczeć wady..............144

Niechciana i tymczasowa - fso syrena................150

Od naczyń kuchennych do mikrosamochodu. Krótki żywot

WSK Mikrus MR-300........................ 162

„Tempo postępu technicznego narzuca nam życie, narzuca

nam sytuacja, świat, w którym żyjemy” - fiat l25p......168

Rozdział 4. „...po 1-szym, 10-tym, 20-tym, po 1-szym,

10-tym...” - Polaków drogi do samochodu.........193

Motozbyt...................................198

Eksport wewnętrzny.............................211

„Opłacało się zaoszczędzić sześć patyków” - Powszechna Kasa

Oszczędności...............................229

Grupy uprzywilejowane...........................234

Górnicy....................................239

„Flota handlująca” - import marynarski.................244

Giełda marzeń i oszustw..........................248

Państwowe samochody używane.....................255

Rozdział 5. Codzienne troski......................271

Muzeum komunikacyjne..........................274

SAM-y.....................................284

Władza za kółkiem.............................288

„Na litość boską, zastanówcie się!”. Wypadki, bezpieczeństwo,

prawodawstwo..............................294

„Benzyna jako produkt lekki łatwo się ulatnia”.............325

„Marzę o warszawie, do której części są i mechanicy” - Techniczne

Stacje Obsługi..............................340

70% z 50 do 100 na 1000 - garaże i parkingi..............355

Zakończenie...................................365

Between Pragmatism and Expectations. Society, State Power,

and Cars in Poland 1945-1970 [Abstract]..............371

Wykaz skrótów.................................373

Bibliografia....................................376

Indeks osób...................................386

Spis ilustracji...................................394