Podziemia bazyliki archikatedralnej w Przemyślu i ich rewitalizacja w latach 2009-2015

Książka zawiera wnikliwe omówienie procesu rewitalizacji bardzo ważnych dla polskiego dziedzictwa kulturowego podziemi bazyliki archikatedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu. Trudną do przecenienia wartością publikacji jest analityczne ukazanie realizowanych przez wiele lat prac konserwatorskich zmierzających do przekształcenia „martwych piwnic” w „żywe podziemia” stanowiące spektakularne świadectwo roli przemyskiego ośrodka kulturotwórczego w czasach narodzin, świetności i klęsk polskiej państwowości. Autorka monumentalnego opracowania ukazała złożoność interdyscyplinarnych problemów badawczych i konserwatorskich pojawiających się na poszczególnych etapach tworzenia rezerwatu archeologiczno-architektonicznego. Jako wieloletni Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków nadzorujący wszystkie opisywane prace zdaje czytelnikowi relację z trudów odkrywania, dokumentowania, restaurowania i udostępniania podziemi przemyskiej katedry. Będące zwieńczeniem tych działań przystosowanie owego unikatowego zabytku do funkcji muzealno-edukacyjnej może być uznane za modelową realizację ekspozycji muzealnej in situ.

Spis treści

Podziemia bazyliki archikatedralnej w Przemyślu według stanu wiedzy w literaturze i dokumentacji

Rozdział l. Naukowe tło dyskusji - ingerencja nauki w historię

1.1.    Przegląd literatury przedmiotu badań

1.2.    Przegląd dokumentacji remontowo-budowlanych archikatedry w Przemyślu

1.3.    Historia kościoła archikatedralnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i     św. Jana Chrzciciela w Przemyślu

1.3.1.  Średniowieczne dzieje archikatedry przemyskiej na tle wcześniejszych

katedr w Przemyślu - w świetle dotychczasowej literatury

1.3.2.  Dzieje bazyliki archikatedralnej w Przemyślu w świetle dotychczasowej literatury

1.4.    Opis architektury bazyliki archikatedralnej w Przemyślu

Zachowanie miejsc pamięci - transfer: martwe piwnice w żywe podziemia

Rozdział 2. Podziemia archikatedry przemyskiej jako wyzwanie konserwatorskie

2.1.    Opis podziemi archikatedralnych i ich inwentaryzacja badawcza

2.1.1.  Podziemia pod bazyliką archikatedralną i ich zarys

2.1.2.  Podziemna część prezbiterialna

2.1.3.  Podziemia pod nawą główną bazyliki archikatedralnej

2.1.4.  Ciągi krypt pod nawami bocznymi: krypty południowe i północne

2.1.5.  Krypty tzw. gotyckie

2.1.6.  Podziemia pod zakrystiami - stara i nowa kotłownia

2.1.7.  Podziemia pod kaplicą Najświętszego Sakramentu (d. św. Tomasza) krypty rodu Drohojowskich     

2.1.8.  Podziemia kaplicy pw. Świętego Krzyża - krypta grobowa przemyskiego bp. A.A. Fredry

2.1.9.  Kruchta archikatedry

2.2.    Dziedzictwo kulturowe w podziemiach archikatedralnych i koncepcje jego ukazania

2.2.1.  Z kart historii tworzenia rezerwatu archeologiczno-architektonicznego

pod prezbiterium archikatedry w Przemyślu

2.2.2.  Koncepcja podziemi pod archikatedrą z 2009 roku i jej realizacja

2.3.    Zintegrowana koncepcja konserwatorska

2.3.1.  Prace projektowe

2.3.2.  Ekspertyzy i projekty konstrukcyjne

2.3.3.  Nadzory i badania archeologiczne przeprowadzone w latach: 2010-2015

2.3.4.  Nadzory konserwatorskie i badania architektoniczne

2.3.5.  Działania zachowawcze w zakresie architektury

2.3.6.  Wieloaspektowe prace konserwatorskie

2.4.    Między muzealnictwem a funkcją sepulkralną podziemi - piękno kreowania

ekspozycji w podziemiach bazyliki archikatedralnej

2.5.    Panteon biskupów diecezji przemyskiej w drodze do rotundy

2.6.    Zabytek najcenniejszy i problem waloryzacji - rzecz o reliktach rotundy        

Nauka pokory - przebieg konserwacji, restauracji i zagospodarowania podziemi

Rozdział 3. Projektowanie użytkowania podziemi jako zadanie interdyscyplinarne

3.1.    Metody badawcze stosowane podczas prac badawczych i w przedmiotowej publikacji - problem badawczy i hipotezy na temat architektury bazyliki archikatedralnej

3.1.1.  Metody badawcze zastosowane w niniejszej pracy i przedmiotowej publikacji 

3.1.2.  Problem badawczy i hipotezy na temat architektury bazyliki archikatedralnej  

3.2.    Kalendarium konserwatorskich działań w podziemiach bazyliki archikatedralne 

3.2.1.  Prace projektowe nad adaptacją i udostępnieniem podziemi w 2009 roku       

3.2.2.  Problemy konserwacji architektury i użytkowania podziemi.

Harmonogram prac wykonanych w 2010 roku

3.2.3.  Nauka pokory, czyli przebieg konserwacji, restauracji i prac budowlanych. Harmonogram prac realizowanych w 2011 roku

3.2.4.  Nowe spojrzenie na znane problemy konserwatorskie - trudne wybory. Harmonogram prac realizowanych w 2012 roku

3.2.5.  Koegzystencja starego z nowym - ślady przeszłości w nowej szacie. Harmonogram prac realizowanych w 2013 roku

3.2.6.  Katedralne krypty rodowe - szerokie spektrum zagadnień i ich wzajemny splot. Harmonogram prac realizowanych w 2014 roku

3.2.7.  Nowe funkcje i nowe inspiracje - refleksja filozoficzna nad przemijaniem. Harmonogram prac realizowanych w 2015 roku

3.3.    Adaptacja podziemi - prace projektowe nad udostępnieniem podziemi

3.4.    Niestandardowe rozwiązania jako tło dla historycznej ekspozycji zabytków.

Adaptacja podziemi - sztuka rozpoznania materii i naukowej dyskusji

Rozdział 4. Podjęcie nowych badań na przełomie XX i XXI wieku - naukowa dyskusja

4.1.    Wartości historyczne, architektoniczne i funeralne - ich wzajemny splot       

4.2.    Szerokie spektrum zagadnień historycznych i architektonicznych - naukowa dyskusja o podziemnej architekturze bazyliki archikatedralnej w Przemyślu

4.2.1.  Wybrane wątki z dyskusji o architekturze podziemi w XX wieku 

4.2.2.  Ecclesia Premisliensis, ecclesia maior

4.2.3.  Ecclesia maior i ecclesia cathedrale         

4.2.4.  Aecclesie S. Nicolai in pede montis

Castri Praemysliensis iacenti

Konserwatorskie rozważania

Rozdział 5. Po zakończeniu pierwszego etapu rewitalizacji - nekropolia biskupów

5.1.    Lekcja o przeszłości dla przyszłości, czyli ocalić od zapomnienia

5.2.    Refleksja nad przemijaniem 

Bibliografia