Czersk. Wzgórze zamkowe. Badania w latach 1974-1983

Czersk - Wzgórze Zamkowe to prezentacja wyników ostatniej dużej kampanii wykopaliskowej na terenie jednego z najważniejszych ośrodków grodowych południowego Mazowsza. Opracowanie materiałów stało się także okazją do próby podsumowania obecnego stanu wiedzy o Czersku i wskazania kierunków przyszłych badań. Tom otwierają studia historyków ujmujące całość źródeł pisanych dotyczących Wzgórza Zamkowego w średniowieczu i czasach nowożytnych. W archeologicznej części pracy najważniejsza jest szczegółowa analiza stratygrafii wzgórza, będąca nie tyle zestawieniem chronologicznego następstwa poszczególnych warstw, co próbą nakreślenia „stratygraficznej historii" tego miejsca, od pojawienia się tu człowieka po czasy nam współczesne. Obok niej czytelnik znajdzie omówienie poszczególnych etapów przemian przestrzennych grodu, charakterystykę zmian form i funkcji zabudowy oraz monograficzne studia dotyczące podstawowych dla rekonstrukcji codziennego życia grodu źródeł archeologicznych - fragmentów naczyń glinianych i kości zwierzęcych. Tom zamykają studia antropologiczne poświęcone biologicznej strukturze populacji, rekonstrukcji powiązań rodzinnych zmarłych pochowanych na Wzgórzu Zamkowym i studium przypadku dotyczące ostatnio przeprowadzonych badań słynnego pochówku czerskiego „kasztelana"

Spis treści:

O autorach

Wstęp (Przemysław Urbańczyk)

I. Historia badań archeologicznych w Czersku (Stanisław Suchodolski)

II. Czersk w świetle źródeł pisanych. Wieki XII -XIV1 (Leszek Paweł Słupecki) 
II.1. Wstęp 
II.2. Pierwszy gród czerski i jedyna o nim wzmianka
II.3. Drugi gród czerski. Czersk stolicą południowego Mazowsza 
II.4. Czersk jako stolica książęca 
II.5. Czersk jako stolica diakonatu 
II.6. Upadek stołeczności Czerska 
II.7. Dwie lokacje miasta Czerska w wieku XIV (L.P. Słupecki, J. Soszyński)

Aneks 1. Przywilej księcia Janusza Starszego dla mieszczan czerskich z 1386 r. (ed. Jacek Soszyński)

III. Czersk – ośrodek władzy książęcej w XV w. (Olga Miriam Przybyłowicz)

IV. Zamek w C zersku w czasach nowożytnych (Dariusz Główka)

Aneks 2. Rewizja budowli, inwentarza bydląt i zapasów zbożowych w dobrach królewskich w Księstwie Mazowieckim położonych przez księdza Macieja Wargawskiego dokonana roku 1549 (ed. Dariusz Główka)

V. Fazy użytkowania Wzgórza Zamkowego w Czersku ustalone na podstawie badań z lat 1974-1983 (Przemysław Urbańczyk) 
V.1. Wstęp 
V.2. Pierwotna topografia Wzgórza Zamkowego 
V.3. Faza I. Cmentarzysko kultury pomorskiej ( Izabela Tomaszewska ) 
V.4. Faza II. Osada otwarta – VII (?) w. 
V.5. Faza III. Osada otwarta – IX (?) w. 
V.6. Faza IV. Osada otwarta (?) – IX(?)-X w. 
V.7. Faza V. Gród – połowa XI w. 
V.8. Faza VI. Gród/osada otwarta – koniec XI w. (?) 
V.9. Faza VII. Osada otwarta (?) – XI/XII w. 
V.10. Faza VIII. Gród – 1. połowa XII w. 
V.11. Faza IX. Użytkowanie doraźne – 2. połowa XII w. 
V.12. Faza X. Cmentarz i użytkowanie doraźne – początek XIII w. 
V.13. Faza XI. Użytkowanie doraźne – 1. połowa XIII w. 
V.14. Faza XII. Gród (?) – 2. połowa XIII w. 
V.15. Faza XIII. Gród – 1. połowa XIV w. 
V.16. Faza XIV. Zamek: XIV/XV – połowa XVII w. 
V.17. Faza XV. Niwelacje nowożytne – połowa XVII w.

VI. Organizacja przestrzeni i zabudowa Wzgórza Zamkowego: XI-XIV w. (Maciej Trzeciecki) 
VI.1. Uwagi wstępne 
VI.2. Charakterystyka obiektów osadniczych 
VI.3. Domniemany kościół św. Piotra 
VI.4. Uwagi na temat chronologii i charakteru przemian organizacji przestrzeni i zabudowy Wzgórza Zamkowego we wczesnym średniowieczu

VII . Etapy rozwoju ceramiki czerskiej (Urszula Kobylińska) 
VII.1. Ogólna charakterystyka analizowanego zbioru fragmentów ceramiki 
VII.2. Klasyfikacja fragmentów brzegowych i opis poszczególnych grup i podgrup krawędzi naczyń 
VII.3. Charakterystyka zawartości ceramicznej stratygraficznych faz i podfaz dziejów Wzgórza Zamkowego 
VII.4. Omówienie grup i podgrup krawędzi ceramiki pod względem ich występowania w poszczególnych fazach i podfazach oraz współwystępowania ze sobą 
VII.5. Podobieństwo i korelacja faz i podfaz pod względem zawartości ceramicznej; próba wydzielenia jednostek „czasu ceramicznego”

VIII . Rola zwierząt w życiu mieszkańców czerskiego ośrodka w świetle badań archeozoologicznych (Benita Krecińska, Joanna Piątkowska-Małecka) 
VIII.1. Wstęp 
VIII.2. Materiał i metody badawcze 
VIII.3. Charakterystyka szczątków kostnych (wyniki) 
VIII.4. Konsumpcja mięsa i znaczenie zwierząt (omówienie wyników) 
VIII.5. Podsumowanie

IX. Związki krewniacze i międzygrupowe społeczności użytkującej cmentarz na Wzgórzu Zamkowym (Teresa Rysiewska) 
IX.1. Wstęp 
IX.2. Podstawa źródłowa 
IX.3. Model badawczy 
IX.4. Procedura badawcza 
IX.5. Analiza danych kraniologicznych i interpretacja jej wyników 
IX.6. Zróżnicowanie badanej społeczności: na podstawie materiałów archeologicznych 
IX.7. Hipotetyczne powiązania populacyjne ludności użytkującej cmentarz czerski z ludnością z innych terenów
IX.8. Użytkownicy cmentarza czerskiego. Hipotezy dotyczące struktury badanej społeczności w świetle oszacowań liczebności i składu populacji 
IX.9. Podsumowanie wyników i wnioski

X. Przemiany biologiczne populacji Czerska we wczesnym średniowieczu (XII -połowa XIII w.) (Mira Pyżuk) 
X.1. Cmentarzysko czerskie – wprowadzenie (Jadwiga Bronicka-Rauhut) 
X.2. Uwagi wstępne 
X.3. Cel badań i metodyka 
X.4. Ogólna charakterystyka demograficzno-morfologiczna populacji czerskiej 
X.5. Podsumowanie i wnioski

Aneks 3. Tabele danych osteologicznych (Mira Pyżuk)

XI. Grób 609 z Czerska, stan. 1, w świetle nowych badań (Dariusz Błaszczyk, Łukasz Maurycy Stanaszek)

XII . Zakończenie – historia stratygraficzna (Przemysław Urbańczyk)

Summary 
Bibliografia 
Indeks osób 
Indeks nazw geograficznych i etnicznych 
Spis rycin, tabel i zawartość płyty CD