Muzyka i muzyczność prozy japońskiej okresu Heian (794-1192)

Książka ukazuje rolę muzyki w kreacji literatury starożytnej i jej wpływ na kształtowanie się życia artystycznego japońskich dworzan okresu Heian, złotego wieku kultury arystokratycznej Japonii.

Wypełniająca po brzegi karty wielu opowieści muzyka jest nierozerwalnym aspektem świata przedstawionego w japońskiej prozie okresu Heian. Próżno by szukać w europejskim kręgu kulturowym postaci literackich darzących muzykę większą estymą, niż to czynią bohaterowie tych utworów. Oddają się oni muzycznym dysputom, wzruszają się pod wpływem brzmienia egzotycznych instrumentów, kontemplują dźwięki przyrody. Muzyka wprowadza do prozy dużą dawkę artyzmu i zmysłowości. Staje się dla bohaterów literackich nie tyle silnym przeżyciem, ile wręcz realnym, zmysłowym doświadczeniem, równie ważnym co doświadczenie miłości, życia, bólu czy śmierci.

Marta Wesołowska – japonistka specjalizująca się w badaniu muzyki i literatury japońskiej okresu Heian (IX–XII w.). Studia japonistyczne ukończyła na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie w 2016 roku uzyskała również tytuł doktora. Była stypendystką japońskiego Ministerstwa Edukacji (Monbushō), a także wykładowcą na uniwersytecie Kyōto Sangyō w Kioto. Jest autorką książki Gagaku. Dzieje i symbolika japońskiej muzyki dworskiej (2012).

Spis treści

Uwagi redakcyjne /11Wprowadzenie /13Stan badań związków muzyki i literatury na świecie /18Stan badań związków muzyki i literatury okresu Heian w Japonii oraz na Zachodzie /22Założenia teoretyczno-metodologiczne i opis struktury książki /27

CZĘŚĆ I. Muzyka w czasach Kojiki

Rozdział 1. Kształtowanie się związku muzyki i literatury w Japonii od czasów przedpiśmiennych do VIII wieku /35Rozdział 2. Kojiki jako dzieło literackie /42Znaczenie muzyki w VIII wieku /45Pieśni kayō /47Pieśni miłosne /48Pieśni wojenne /51Pieśni biesiadne /52Muzyka żałobna /53Muzyka shintoicka /56Symbolika i znaczenie instrumentów /59Flety, bębny, dzwony /64Lutnia biwa /65Podsumowanie części I /69 CZĘŚĆ II. Muzyka w prozie japońskiej okresu Heian Rozdział 1. Życie literackie w okresie Heian (794–1192) /73Rozdział 2. Życie muzyczne w okresie Heian (794–1192) /76Rozdział 3. Muzyka w Opowieści o dziupli /86Historia Toshikage i filozoficzne tło opowieści /88Sekretna cytra hikin i motyw wtajemniczenia do sztuki muzycznej (denju) /96Historia powstania cytry hikin /101Rytuał nadania nazwy i przekazania instrumentu /103Muzyka przyrody a zjawiska kizui /107Estetyka dźwięku tajemnej cytry hikin /112Muzyka jako środek zdobycia władzy politycznej /118Liryka jako podstawowy środek muzycznej ekspresji /121Kanon muzyczny Opowieści o dziupli /127Rozdział 4. Muzyka w Zapiskach spod wezgłowia /132Zapiski spod wezgłowia – okoliczności powstania dzieła /135Przejawy muzyczności w Zapiskach spod wezgłowia /138Poziom tematyzowania muzyki poprzez wprowadzenie opisu świąt, obyczajów dworskich oraz instrumentów popularnych w okresie Heian /139Opis dźwięków /144Wizualizacja muzyki /148Muzyczność na poziomie emocjonalnym /151Muzyka na poziomie symbolicznym /152Muzyka na poziomie językowym /153Podsumowanie części II /155 CZĘŚĆ III. Genji monogatari jako muzyczna opowieść Rozdział 1. Zainteresowania i umiejętności muzyczne Muraski Shikibu /164Rozdział 2. Charakterystyka i treść utworu /169Rozdział 3. Książę Genji i jego muzyka /172Rozdział 4. Muzyka w pałacu Rokujō /177Rozdział 5. Rola księcia Genjiego w przekazywaniu tradycji muzycznej /179Rozdział 6. Tō no Chūjō – mistrz japońskiej cytry wagon /182Rozdział 7. Muzyka jako środek miłosnej komunikacji /186Wybór partnerek o muzycznym talencie /190Lekcje muzyki jako sposób spędzania czasu z ukochaną /193Tancerka Gosechi jako ucieleśnienie ideału kobiecego piękna /195Wdowa Naishi – mistrzyni lutni biwa /198Kochanka muzycznie niedopasowana /200Rozdział 8. Muzyka lustrem duszy bohaterów /203Rozdział 9. Muzyka jako wyraz smutku po śmierci przyjaciela /209Rozdział 10. Muzyka a kult piękna (miyabi) w Opowieści o księciu Genjim /214Rozdział 11. Muzyka a piękno przemijania (mono no aware) w Opowieści o księciu Genjim /219Rozdział 12. Muzyczne symbole poetyckie i ich znaczenie w Opowieści o księciu Genjim /223Śpiew gajówki /224Śpiew kukułki /225Wołanie gęsi /226Bzyczenie owadów /228Szum wiatru i odgłosy deszczu /229Rozdział 13. Symbolika instrumentów a wizja muzyki Murasaki Shikibu w Opowieści o księciu Genjim /231Cytry kin i wagon /231Gakusō/238Lutnia biwa/241Flety /244Rozdział 14. Jedność muzyki instrumentalnej i dźwięków przyrody /249Rozdział 15. Intertekstualność muzycznych deskrypcji w Opowieści o księciu Genjim /253Rozdział 16. Repertuar, teoria muzyki i techniki wykonawcze /255Rozdział 17. Gra przestrzeni w muzycznych deskrypcjach /258Rozdział 18. Muzyka werbalna a muzyka słów w Opowieści o księciu Genjim /263Rozdział 19. Pieśni saibara a dowcip w Opowieści o księciu Genjim /270Podsumowanie części III /277 Zakończenie 279Performatywność literatury japońskiej /279Literacki obraz muzyki a faktyczny stan muzyki japońskiej w okresie od IX do XII wieku /286Streszczenia 295Music and musicality of Japanese prose of the Heian period (794–1192) /295Nihon no Heian jidai no sanbun ni okeru ongaku to ongakusei (794–1192) /300Bibliografia /305Indeks wybranych terminów, nazwisk i tytułów /315Wykaz wybranych terminów, nazw i nazwisk w zapisie japońskim /327