Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródła greckie do autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919-1927)

Kościoły słowiańskie były utworzone na bazie bizantyjskiej misji Świętych Braci Cyryla i Metodego. Autokefalia ich była produktem określonego politycznego i religijnego procesu. Konstantynopol wraz z materialną i militarną supremacją, zawsze zachowywał pod swą kontrolą poszczególne teorie o politycznej i kościelnej hierarchii tak, by każda forma niezależności wypływała od cesarza bizantyjskiego. W kwestiach administracji  kościelnej, gdzie rola cesarza była szczególnie istotna, z reguły obserwujemy współdziałanie z patriarchą. Do tej pory pozostaje niewyjaśniony i wymaga szerszej analizy ustrój owej współpracy cesarza–patriarchy na etapie udzielenia autokefalii Kościołom słowiańskim. Wielu historyków nie uwzględniło światopoglądów danej epoki, zachowując niezakłócony obraz systemu hierarchii władzy świeckiej z cesarzem bizantyjskim u szczytu.

W rezultacie doprowadziło to do pominięcia rzeczywistego stanowiska innych władców państw w ramach owej hierarchii o charakterze ekumenicznym. Z drugiej strony błędem było uzurpowanie, na podobieństwo cesarza bizantyjskiego, prawa lokalnych carów do wykroczeń i samowoli w stosunku do Kościoła. Nie wzięto pod uwagę, że inicjatywy cesarza bizantyjskiego nie tylko były uznane przez społeczeństwo międzynarodowe ówczesnej epoki, ale także stanowiły w dużym stopniu regułę zachowania politycznego w Bizancjum i poza jego granicami. Podobne próby carów były zwykle skazane na niepowodzenie. Działo się tak, gdyż w pierwszym przypadku mamy do czynienia z bezpiecznym poparciem patriarchatu ekumenicznego, z jego powszechnie uznawanym autorytetem i powagą. Z drugiej strony niewielki autorytet lokalnych władz kościelnych, zależnych przy tym od Konstantynopola, czy to wyzwolonych, czy też samowolnie odłączonych od Matki Kościoła, nie był w stanie usprawiedliwić swych samowolnych czynów.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie procesu autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce, oraz wykazanie kanoniczności procedury zainicjowanej przez kręgi rządowe za zgodą hierarchii kościelnej.  Niemal we wszystkich przypadkach udzielonych autokefalii czynnikiem przewodnim było przychylne stanowisko  patriarchatu  ekumenicznego, który po pozytywnym rozpatrzeniu złożonej prośby wyznaczał komisję  przy Świętym Synodzie do zbadania warunków, niezbędnych do uzyskania  samodzielności kościelnej. (Ze Wstępu)