Modernizacja. Polskość. Trwanie. Społeczne, kulturowe i polityczne aspekty aktywności Polaków na przełomie XIX i XX wieku

Termin „modernizacja” pojmujemy szeroko – jako przekształcenia społeczno-cywilizacyjne dziejące się na wielu poziomach. Naszym zadaniem jest poszukiwanie jej korzeni i obiektywne odtworzenie procesów z tym terminem związanych od początku XIX wieku po wybuch II wojny światowej. Interesują nas zarówno działania w zakresie postępu ekonomicznego, technicznego, jak i oświatowego, w zakresie moralności i podnoszenia dobrobytu oraz rozwijania poziomu świadomości społecznej i narodowej, czyli procesy rozwoju wszechstronnych form aktywności ludzkiej.

Prezentowane w niniejszym zbiorze artykuły nie wyczerpują złożonej problematyki modernizacyjnej Polaków w XIX i pierwszej połowie XX stulecia. Naświetlają jednak nowe aspekty aktywności w tym zakresie, niwelując w dużym stopniu dotychczasowe, uproszczone i jednowymiarowe stereotypy w interpretacji dziejów społeczeństwa polskiego, tym samym inspirując do dalszych badań.

Szczepan Wierzchosławski • Słowo wstępne redaktora / 7

Szczepan Wierzchosławski • Zabory ziem polskich – geneza polskiej nowoczesności / 13

Agnieszka Zielińska • Rewolucja cywilizacyjna i demograficzna na przełomie XIX i XX wieku na przykładzie miast zaboru pruskiego / 27

Tomasz Rembalski • Tradycje stanowe i narodowe w świadomości przedstawicieli drobnej szlachty na Kaszubach oraz w ocenie pruskiej administracji w XIX wieku i na początku XX wieku (zarys problematyki) / 47

Tomasz Krzemiński • „Co więc u nas rozumieć należy przez słowo lud?” Niższe warstwy społeczeństwa polskiego pod panowaniem pruskim na przełomie XIX i XX wieku wobec modernizacji / 71

Tomasz Łaszkiewicz • Środowiska ziemiańskie na Pomorzu wobec przemian społecznych i politycznych po I wojnie światowej / 91

Edmund Kizik • Katolickie budownictwo kościelne w rejencji gdańskiej w 2. połowie XIX i początkach XX wieku jako społeczny przejaw modernizacji / 103

Janusz Dargacz • Polscy letnicy w Sopocie w świetle raportów policji pruskiej z przełomu XIX i XX wieku / 137

Radosław Bugowski • Kariera zawodowa Władysława Katafiasa, toruńskiego producenta rowerów i rzeczoznawcy samochodowego (w latach 1902–1920) / 163

Tomasz Dziki • Powstanie i rozwój polskiego samorządu gminnego w Królestwie Polskim w 2. połowie XIX wieku na przykładzie północno-zachodnich powiatów guberni płockiej i warszawskiej / 177

Ilona Zaleska • Duchowieństwo katolickie w Królestwie Polskim wobec nowych wyzwań przełomu XIX i XX wieku / 205

Przemysław Olstowski • „Romantyczna reakcja przeciw zbyt materialistycznemu pozytywizmowi”. Związek Młodzieży Polskiej ZET – trójzaborowa organizacja młodzieży w kraju i na wychodźstwie (1886–1918) / 225

Aneta Niewęgłowska • „…kobiety zapewne mniej potrzebują posiadać umiejętności niż mężczyźni, nauki nie celem ale ozdobą być powinny…”. Poglądy na temat kształcenia kobiet na ziemiach polskich w XIX stuleciu. Zarys problemu / 253

Dorota Grabowska • Aktywność patriotyczna nauczycieli z zaboru austriackiego w świetle źródeł pamiętnikarskich / 275

Beata Konopska • Unowocześnianie procesów kartograficznych w kontekście potrzeb i modernizacji gospodarki odradzającego się państwa polskiego / 293