Formiści. Twórczość i programy artystyczne

W książce została przedstawiona historia i twórczość formistów, ugrupowania działającego w latach 1917–1922. Powstanie grupy, stanowiło kulminację procesu zapoczątkowanego jeszcze przed I wojną światową, związanego z wpływem sztuki awangardowej, kontaktami z Berlinem i Monachium, a szczególnie z Paryżem. Przyjęte nazwy „Ekspresjoniści Polscy”, a następnie „Formiści Polscy” i „formiści” odwoływały się do nurtów sztuki rozwijającej się od początku XX wieku, wskazując przy tym na narodowy aspekt grupy. Organizowane przez formistów wystawy objęły swym zasięgiem Kraków, Warszawę, Lwów i Poznań, co doprowadziło do powstania szerokiego ruchu artystycznego, łączącego reprezentantów różnych środowisk. Z grupą współpracowało ponad trzydziestu twórców, co zadecydowało o jej dużej różnorodności. Związani z grupą artyści dążyli do stworzenia nowego języka wypowiedzi plastycznej, podkreślającej indywidualną interpretację formy, w której można było odnaleźć między innymi: kubistyczną geometryzację, futurystyczny dynamizm, ekspresjonistyczną deformację, czy też klasycyzującą idealizację oraz fascynację sztuką ludową. Poza twórczością plastyczną, ważnym elementem działalności grupy były teksty teoretyczne powstałe w jej kręgu, a także wydawane czasopismo „Formiści” poszerzające pole aktywności o współpracę z poetami futurystami. Od momentu debiutu dorobek grupy był szeroko komentowany przez krytykę artystyczną, mającą wpływ na jego odbiór społeczny. Obok tematu aktu czy portretu w pracach formistów pojawił się obraz nowoczesnej metropolii, wizji miasta przyszłości. Ciekawym motywem był także taniec, związany z powstaniem oryginalnej formuły tańca formistycznego towarzyszącego prezentacjom grupy. Ponadto jej członkowie zajmowali się poezją, pisali sztuki teatralne, projektowali scenografię, starając się objąć swoim zasięgiem również inne dziedziny działalności artystycznej.

Spis treści:

Wstęp / 7

Stan badań / 13

Rozdział 1
Lata 1900–1917. Geneza i powstanie grupy / 27

1. Środowisko krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych / 27

2. Grupa Pięciu (1905–1908) / 36

3. Polska prasa o nowych nurtach w sztuce do 1913 roku / 41

4. Podróże i wyjazdy artystyczne / 53
4.1. Monachium–Berlin–Wiedeń / 53
4.2. Paryż / 58

5. Wystawy Niezależnych / 66

6. Tworczość preformistyczna. Nurt awangardowy i klasycyzujący / 70

7. Zakopane i okres I wojny światowej / 83

Rozdział 2
Wystawy (1917–1922) / 97

1. I wystawa Ekspresjonistów Polskich, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, listopad–grudzień 1917) / 97

2. Wystawa grafiki polskiej i Ekspresjonistów Polskich, Muzeum Przemysłu Artystycznego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Lwow, kwiecień–maj 1918) / 102

3. II wystawa Ekspresjonistow Polskich/formistów (ekspresjonistów), Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, czerwiec–lipiec 1918) / 104

4. I wystawa Formistów Polskich, Polski Klub Artystyczny Hotel Polonia (Warszawa, kwiecień–maj 1919) / 108

5. Formiści Polscy/ Formiści. Wystawa III, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, wrzesień–październik 1919) / 111

6. Wystawa formistow i Buntu, plac Wolności 11 (Poznań, grudzień 1919–styczeń 1920) / 114

7. VI wystawa formistów, Polski Klub Artystyczny, Hotel Polonia (Warszawa, kwiecień–maj 1920) / 117

8. II wystawa formistów i Buntu, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Lwów, maj–czerwiec 1920) / 119

9. Formiści. Wystawa IV, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, styczeń–luty 1921) / 123

10. Formiści. Wystawa X, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (Warszawa, kwiecień–maj 1921) / 126

11. Wystawa formistów, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Poznań, maj 1921) / 126

12. Wystawa formistów, Muzeum Przemysłowe (Lwow, październik 1921) / 127

13. Wystawa Młoda Polska (Jeune Pologne), Musee Crillon (Paryż, luty 1922) / 127

14. Trzecia wystawa grupy formistów F – 9, Salon Czesława Garlińskiego (Warszawa, kwiecień 1922) / 128

15. Wystawa ekspresjonistów/formistów lwowskich, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Lwów, maj–czerwiec 1922) / 130

Rozdział 3
Formiści o sztuce / 135

1. Związek Witkacego z formistami / 135

2. Teksty teoretyczne formistów / 150

Rozdział 4
Krytyka artystyczna wobec wystaw formistów / 169

Rozdział 5
Czasopismo „Formiści”. Plastycy i poeci / 193

Rozdział 6
Przegląd tematów i problematyki / 219

1. Akt i temat mitologiczny. Pomiędzy awangardą a nowym klasycyzmem / 219

2. Portret. Wielość koncepcji artystycznych / 237

3. Rita Sacchetto i taniec formistyczny. Temat tańca i muzyki. Ruch i dynamika / 255

4. Temat religijny. Prymitywizm i ludowość. Zagadnienie sztuki narodowej / 276

5. Miasto formistów Leona Chwistka. Fascynacja nowoczesnością i obraz natury / 294

6. Obrazy wielopłaszczyznowe Tytusa Czyżewskiego / 314

Rozdział 7
Środowiska artystyczne w okresie kształtowania się i działalności formistów / 327

1. Wiedeń–Praga–Berlin–Monachium–Drezno–Wrocław–Budapeszt–Belgrad–Bukareszt–Ryga / 327

2. Poznań / Bunt – Łodź / „Jung Idysz” / 342

Zakończenie / 357 
Dodatek ilustracyjny / 367
Bibliografia / 391
Spis ilustracji / 425
Formists. Works and artistic programmes. Summary / 431
Indeks osobowy / 435