Dokumenty do historii Ligi Narodowej 1893-1906. W setną rocznicę śmierci Zygmunta Miłkowskiego

Oddajemy do rąk Czytelników książkę o działalności organizacji wyjątkowej w polskich dziejach. Liga Narodowa — bo o niej mowa — była największą, a obok Polskiej Partii Socjalistycznej najbardziej wpływową formacją ideowo–polityczną (poniekąd również wychowawczą i społeczną), mobilizującą społeczeństwo polskie do aktywności publicznej, zarazem nietracącą z horyzontu celu najważniejszego — niepodległości.

Polska to wielka rzecz — pisał Stanisław Wyspiański, a za nim powtarzało to wyznanie jak „modlitwę” całe pierwsze pokolenie Narodowych Demokratów — „romantyków ducha, pozytywistów chwili” — zwolenników daleko idących reform społecznych, modernizacji społeczeństwa, uzyskania kolejnych przyczółków narodowej suwerenności, a w przyszłości, być może nieodległej, zrealizowania marzeń i pragnień kolejnych pokoleń polskich patriotów, od insurekcjonistów Naczelnika Tadeusza Kościuszki począwszy, bohaterów Olszynki Grochowskiej, emisariuszy popowstaniowych, po „Wielkich Emigrantów” i uczestników styczniowej irredenty 1863 r.

W myśleniu o „polskich sprawach” pokolenia szlachetnych demokratów z Ligi Polskiej, następnie Ligi Narodowej aktualny pozostawał dylemat: bić się czy nie bić? Jak i którędy do niepodległości? Nadzieje i aspiracje pozostałe po romantycznych uniesieniach — tak przecież bliskich polskiej narodowej duszy — przenikały się z?pozytywistyczną pasją pracy dla ludu „tu i teraz”. Żarliwe serca chłodził nierzadko realizm, nakazujący mierzyć siły na zamiary w myśl złotej maksymy powtarzanej przez pułkownika Zygmunta Miłkowskiego (Tomasza Teodora Jeża) — „w polityce liczy się przezorność”.