Nie-bajki i inne opowieści szlacheckie

O książce: Tom Nie-bajek Henryka Rzewuskiego przygotowany przez Iwonę Węgrzyn jest próbą przywrócenia literaturze polskiej utworu nie tyle zapomnianego, co wręcz fizycznie niemal nieistniejącego. Z nieznanych powodów Henryk Rzewuski, jeden z najwybitniejszych polskich prozaików pierwszej połowy XIX wieku, w formie książkowej opublikował jedynie część gawęd wchodzących w skład Nie-bajek, reszta, prawdopodobnie niedokończona, pozostała w rozproszeniu na łamach "Tygodnika Petersburskiego".
Nie-bajki są więc utworem zarzuconym przez samego autora; utworem, który nie trafił w gusta ówczesnej publiczności literackiej i został dość ostro potraktowany przez krytyków i historyków literatury. A jednak z dzisiejszej perspektywy Nie-bajki wydają się niezwykle interesującym zamierzeniem artystycznym. Rzewuski dokonał udanego melanżu tradycji renesansowej nowelistyki spod znaku Decameronu i polskiej tradycji gawędy szlacheckiej. Co więcej, zaproponował zupełnie odmienne spojrzenie na gatunkową formułę gawędy. Tym razem, w przeciwieństwie do Pamiątek Soplicy, pisarz spróbował powrócić do opowieści snutych nie w konfederackim obozie, ale w zaciszu domowym; opowieści, które można było usłyszeć w czasie spotkań towarzyskich i sąsiedzkich wieczorów. Tym samym jego utwór staje się ciekawym świadectwem szlacheckiej obyczajowości. Oddając atmosferę sarmackiej kultury dworkowej, Nie-bajki pozwalają wyobrazić sobie, jak mogła brzmieć "mówiona" literatura polskiej szlachty.
Niewątpliwą wartość prezentowanego tomu stanowi pieczołowicie odtworzony kontekst historyczny. Otóż, jak udało się wykazać, niemal wszyscy narratorzy i bohaterowie opowiadań Rzewuskiego to postaci autentyczne. Nie-bajki są więc nie tylko zbiorem niesamowitych opowieści o duchach i zjawiskach nadprzyrodzonych, ale też zdumiewająco plastycznym portretem środowiska arystokracji, galicyjskich ziemian, profesorów Akademii Krakowskiej i wyższych urzędników, którzy spotykali się na krakowskich salonach późną jesienią 1811 roku.
Krytyczne wydanie Nie-bajek Henryka Rzewuskiego wydawało się koniecznością wobec wzrastającego zainteresowania kulturą szlachecką, ale jest też i gestem sprawiedliwości wobec tego zapomnianego przez ludzi i historię utworu.