Słowacki i wiek XIX. T.1

 Książka Słowacki i wiek XIX powstała jako publikacja okolicznościowa, wydana z okazji dwusetnej rocznicy urodzin poety. Pomieszczone w niej szkice i rozprawy odnoszą się do patronatu Słowackiego nad XIX wiekiem. Autor Króla-Ducha wyraża bowiem swoją twórczością drugi oprócz Mickiewicza model romantyzmu, a jego filozofia i estetyka inspiruje i współtworzy duchowy klimat niezbędny także dla literatury drugiej połowy XIX wieku. Walorem publikacji jest zwrócenie uwagi na niedocenianą w naszym romantyzmie tematykę egzystencjalną, zwłaszcza po roku 1831, która przecież nie zostaje całkowicie wygaszona na rzecz ideologii, historii i historiozofii, ale żyje dalej właśnie w twórczości Słowackiego. Autor Beniowskiego czytany przez kolejne pokolenia XIX-wiecznych odbiorców jawi się jako twórca wciąż żywy, choć nie do końca przez tę epokę odkryty, a zadziwiający swoją migotliwą estetyką. Jest poetą, który nadal inspiruje, gdyż w jego twórczości znaleźć można motywy i tematy charakterystyczne dla literatury romantycznej. Te właśnie tematy umieściliśmy w pierwszej części naszej książki. Do nich należą popularne motywy grozy, a także temat egzotycznej podróży na Wschód, którymi inspirować się będzie również podróżopisarstwo i powieść popularna drugiej połowy XIX wieku. Autora Kordiana, podobnie jak wielu innych, fascynować też będzie dziedzictwo słowiańskie, które zinterpretuje poeta w niezwykły sposób, nadając mu swoisty charakter, polemiczny wobec najczęstszych prezentacji idyllicznej Słowiańszczyzny, i wpisując pod koniec twórczości w obręb swojej filozofii genezyjskiej. Należy tu zwrócić uwagę na obecność w różnych dekadach polskiego romantyzmu wątków słowianofilskich. Pojawiająca się w latach dwudziestych pierwsza fascynacja Słowiańszczyzną przedchrześcijańską zostaje skrytykowana przez środowiska konserwatywno-katolickie, oskarżające słowianofilów o neopoganizm. Jednakże nurt zainteresowań Słowiańszczyzną także i później nie był zapomniany i chyba można bez przesady, biorąc pod uwagę twórczość Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, nazwać go trwałym rysem polskiego romantyzmu. W niniejszej publikacji pokazany też został Słowacki jako jeden z największych twórców dramatu tej epoki – Snu srebrnego Salomei, przedstawionego w kontekście wielorako rozumianego misterium – gatunku szczególnie bliskiego romantykom, ale także poety zafascynowanego barokiem i potrafiącego, co istotne, osadzić go i spożytkować w poetyce swoich utworów. Natomiast w promieniach literatury owładniętej myślą genezyjską sytuuje się wielki temat Apokalipsy, z którym Słowacki, podobnie jak Zygmunt Krasiński, próbuje się zmierzyć, ale inaczej niż jego wielki adwersarz, stając się zarazem nowym, bo romantycznym głosicielem prawd ostatecznych i utożsamiając się niejednokrotnie ze słowem Janowym. Jednak związek z twórczością autora Nie-Boskiej komedii widać nie tylko w pokrewieństwie tematycznym. Jest on obecny również w polemice obu wieszczów, a późna twórczość Krasińskiego staje się oprócz Mickiewicza drugim obszarem dialogu, inspirując zarazem bliskiego autorowi Przedświtu filozofa – Bronisława Trentowskiego jako autora Przedburzy, co być może wskazuje na powinowactwo i związek z nazwą „przedburzowców”.