Z dziejów parafii ewangelickiej w Helu

"[...] Gdy, po bezplebiscytowym przyznaniu Polsce w roku 1919, przez postanowienia Traktatu Wersalskiego, Kaszubskiego Wybrzeża, po stronie odrodzonego państwa znalazł się Hel, o którym przejmujący tę miejscowość urzędnicy ze zdziwieniem informowali przełożonych, że jest on całkowicie zniemczony i jedynie dwie rodziny są tu wyznania katolickiego. Odróżniało to wyraźnie tę osadę od sąsiednich, kaszubskich wsi rybackich z dominującą ludnością katolicką i deklarującą polską przynależność narodową, Osoby zajmujące się historią szybko jednak wyjaśniły, że powstanie i istnienie tutejszej ewangelickiej enklawy, związane było z wielowiekowym - bo trwającym od początku wojny trzynastoletniej - podporządkowaniem Helu Gdańskowi, z którego szybko rozprzestrzeniły się "nowinki" reformatorskie. Musiały trafić tu one na bardzo podatny grunt, bowiem w krótkim czasie - już w połowie XVI wieku - ustanowiono w Helu najbardziej na północ wysuniętą parafię (zbór) ewangelicki na terytorium dawnej Korony Polskiej, w skład której weszli niemal wszyscy mieszkańcy ówczesnego miasta".

(fragment tekstu)