Powinowactwa z epoki. Związki polskiej literatury modernizmu i międzywojnia z psychoanalizą

Freud twierdził, że prekursorami psychoanalizy nie byli psycholodzy czy filozofowie, ale pisarze: Sofokles, Szekspir, Dostojewski. Dzięki darowi wnikliwej obserwacji posiedli oni wiedzę o człowieku, do której psychoanalityk dochodzi na żmudnej drodze pracy z pacjentami. Pokrewieństwo psychoanalizy i literatury sprawia, że śledzenie związków między nimi jest dla literaturoznawcy prawdziwym wyzwaniem. Tworzą one trudny do rozwikłania splot wzajemnych powiązań i inspiracji, co jednak sprawia, że próba rozpoznania natury tego splotu jest fascynującym interpretacyjnie przedsięwzięciem.

To wyłamujące się z akademickich schematów podejście cechuje większość artykułów zamieszczonych w tym tomie. Ich tematem jest twórczość wybranych pisarzy okresu modernizmu i międzywojnia: Irzykowskiego, Przybyszewskiego, Gombrowicza, Zegadłowicza, Nałkowskiej, Choromańskiego, Witkacego, Leśmiana, Brzękowskiego, Lechonia, Miłosza… Za myśl przewodnią książki posłużyła wypowiedź Gombrowicza o tym, iż zbieżność nowatorskich zjawisk w prozie międzywojnia z psychoanalizą nie bierze stąd, że ich autorzy starają się aplikować Freudowskie wglądy dotyczące ludzkiej psychiki do swoich powieści, ale stąd, że to raczej „Freud jest z epoki”. Jego geniusz polega właśnie na tym, iż nieomylnie rozpoznał określające ją tendencje i prądy. A to jest zadaniem, przed którym stoi również pisarz.

 

 

Książka ta to duży krok naprzód w rozwoju psychoanalitycznych odczytań literatury polskiej. Nie ograniczono się w niej do referowania klasyków tego stylu myślenia, ale podjęto śmiałe i udane próby własnych interpretacji. Książka ma ponadto duże walory historycznoliterackie oraz zachęca do dyskusji nad psychoanalitycznym sposobem interpretowania literatury, jak i nad interpretacją w ogóle.

dr hab. Andrzej Zawadzki, prof. UJ

 

SPIS TREŚCI  WSTĘP Paweł Dybel Między psychologią „podświadomości”, nadrealizmem i awangardowym konstrukcjonizmem. (Analogie i pokrewieństwa polskiej literatury modernizmu i międzywojnia z psychoanalizą) W KRĘGU MODERNIZMU Joanna Stryjczyk Poza symboliką nieświadomości. Rzeczywistość Pałuby Karola Irzykowskiego Adrian Mrówka Przybyszewski – teoretyk duszy, rewelator nieświadomości Paweł Dybel Stanisław i Stanisława Przybyszewscy: dwa mity psychicznej przemiany. Mit męskiego Androgyna i mit kobiety-mózgowca W KRĘGU PROZY MIĘDZYWOJNIA Joanna Stryjczyk Martwy ojciec. Pamiętnik Gombrowicza, czyli opowieść inicjacyjna a rebours Szymon Wróbel Niecierpliwi albo Inna z przymusu  Jan Zdunik Rodzinna opowieść Freudem podszyta. Na marginesie Niecierpliwych Zofii Nałkowskiej Damian Włodzimierz MakuchO granicach autoanalizy – fantazja i rzeczywistość w powieściach Emila Zegadłowicza Joanna Stryjczyk Emancypacja i medycyna. Seks i histeria u ChoromańskiegoOlga Zakolska Witkacego psychoanaliza narodu polskiego w Niemytych duszach  W KRĘGU POEZJI Aleksandra Błasińska Freudyzm w liryce miłosnej Bolesława Leśmiana Paweł DybelJan Brzękowski: nadrealista mimo woli? Paulina UrbańczykAmbiwalencje Jana Lechonia. Dziennik poety.   EPILOG Paweł DybelPoezja jako żałoba. Wątki tanatyczne w poezji Czesława Miłosza  Indeks nazwisk