Katalog testamentów z krakowskich ksiąg miejskich do 1550 roku

Seria źródłowa „Katalogi testamentów mieszkańców miast z terenów Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1795 roku” została przygotowana przez Zespół Historii Kultury Staropolskiej w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Jej celem jest nie tylko wydanie drukiem katalogów testamentów mieszkańców miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów, lecz także zintensyfikowanie badań nad mieszczańskimi aktami ostatniej woli w sytuacji, gdy głównym przedmiotem zainteresowania historyków i edytorów polskich stały się testamenty szlacheckie.

Mam nadzieję, że publikacja katalogów i poprzedzające ją prace badawcze pozwolą także nadrobić zapóźnienia w inwentaryzacji i badaniach testamentów mieszczańskich z terenów Rzeczypospolitej w stosunku do krajów ościennych. Katalogi będą istotną pomocą naukową dla wszystkich badaczy wykorzystujących źródła testamentalne. Ułatwią docieranie do rozproszonego materiału i skrócą czas kwerend w poszczególnych jednostkach archiwalnych. Dostarczą informacji o specyfice bazy źródłowej, formie i ogólnej treści źródeł testamentalnych. Wykonana podczas przygotowywania do druku digitalizacja cennych materiałów źródłowych, będących dziedzictwem narodowym zarówno Polski, jak i innych krajów należących niegdyś do I Rzeczypospolitej, pozwoli na ich bezpieczne zachowanie.

Urszula Augustyniak
kierownik projektu

Katalog jest pierwszą próbą zebrania informacji o rozproszonych późnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych testamentach mieszczan krakowskich. Podstawę stanowi zbiór ławniczych i radzieckich ksiąg miejskich od 1301 do 1550 roku. W trakcie kwerendy zarejestrowano 1430 zapisów należących do 1214 testatorów. Niektórzy pozostawili po sobie kilka wersji testamentu z różnych okresów życia. Uwzględniono też wszystkie odnalezione kopie tego samego testamentu, wpisane na karty ksiąg miejskich i zachowane w formie oryginalnego dokumentu lub odpisu. W wypadku najstarszych testamentów z XIV w. (do lat 90.) odnotowano także zapisy źródłowe dotyczące realizacji postanowień testamentarnych lub sporów wynikłych z ich powodu, niezawierające pełnej treści oryginalnego testamentu. Uwzględniono też krótkie zapisy typu post mortem donationes z pierwszej poł. XIV w., których nie określono jako „testamenty”, ale, zdaniem autora, pełniły wtedy funkcję zbliżoną do zapisów testamentarnych z końca tego stulecia. Starano się przez to odnotować świadectwa najwcześniejszego okresu kształtowania się praktyki testamentarnej w Krakowie. W wypadku testamentów XV- i XVI-wiecznych zanotowano jedynie pełne testamenty (choć nieraz o zróżnicowanej treści i formie).

Dr Jakub Wysmułek – historyk i socjolog zainteresowany interdyscyplinarnym łączeniem ze sobą obu tych dyscyplin. Adiunkt w Zakładzie Systemów Społeczno-Politycznych w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Jego zainteresowania dotyczą m.in. historii społecznej miast, polityki pamięci oraz socjologii emocji. Autor trzech książek oraz kilkunastu artykułów naukowych publikowanych w Polsce i za granicą. Laureat kilku grantów, wyróżnień i stypendiów, m.in. Narodowego Centrum Nauki, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Fundacji Kościuszkowskiej, Fundacji Lanckorońskich.