Drogi negatywności. Nurt estetyczno-religijny w poezji i muzyce awangardowej w XX wieku

Książka jest poświęcona jednemu z najistotniejszych, lecz niełatwych do badania i opisywania nurtów w łonie awangardy literackiej i estetycznej - temu mianowicie, który celowo i na różne sposoby eksponuje szeroko pojętą negatywność artystycznego przekazu. Nurt ten Michalina Kmiecik śledzi w perspektywie komparatystyki literackiej, analizując dzieła poetów głównie polskich i niemieckich, jak też w perspektywie komparatystyki intermedialnej, zestawiając utwory literackie z dziełami muzycznymi. Trzeba podkreślić odwagę Autorki, która wkroczyła w obszar zagadnień bardzo trudnych do uchwycenia, obszar wprawdzie już penetrowany przez badaczy awangard, lecz wciąż nie do końca przecież rozpoznany i kryjący wiele zagadek.

Z recenzji drą hab. Andrzeja Zawadzkiego  

Zbiór znakomitych analiz składających się na tę książkę koncentruje się przede wszystkim na języku, na jego wariantach literackich i muzycznych - dowodzą one dobitnie, że kwestia cierpienia i duchowego osamotnienia nie jest związana wyłącznie ze słowną reprezentacją, ale oddziałuje również w sferze sztuki dźwięków. Poetów i kompozytorów, których dzieła stały się przedmiotem fascynujących mikroanaliz, łączy wspólnota estetyczna, a techniki poetyckie i muzyczne, zmierzające ku niesemantyczności, ku nie-znaczeniu, są w jednym i drugim obszarze sztuki mocno do siebie zbliżone. Dzieła odnajdują swoje miejsce na granicy, w sytuacji ciągłego zawieszenia w dialektycznej nierozstrzygalności. Pod piórem Michaliny Kmiecik nieprzejrzystość i polikontekstualność muzyki dodekafonicznej oraz poezji nurtu estetyczno-religijnego zyskuje zupełnie nową jakość. Te niezwykłe teksty muzyczne i poetyckie sytuują się po stronie mowy niesygnifikatywnej, nie objaśniają świata, nie nazywają go po to, aby uczynić go przejrzystym, wchodzą w obszar ciszy, milczenia i pustki znaków - najlepiej jeśli w takiej właśnie postaci odcisną swoje ślady w umysłach słuchaczy i czytelników.

Z recenzji prof. drą hab. Adama Dziadka   

Drogi negatywności to książka opowiadająca o marginesach awangardy, która zawsze przecież chciała być „marginesowa": usiłowała wykraczać poza obowiązujące normy estetyczne, rozpoznawać przyszłość, nazywać to, co inne. Nowa sztuka przedstawiona w tej rozprawie powoli jednak przestaje być sobą; dochodzi do punktu własnego spełnienia i - zgodnie z przewidywaniami teoretyków negatywności takich jak Theodor W. Adorno, Matei Calinescu czy Paul Mann - zamiera, rozpływa się w paradoksach, hermetyczności i absolutnej niezrozumiałości. Jej najdalej wysunięta sonda, nazwana na potrzeby książki nurtem estetyczno--religijnym; rozpoczyna swoje poszukiwania tam, gdzie drogi awangardy najczęściej się kończą. Zadając pytania o duchowe korzenie nowoczesnego doświadczenia, mierząc się z traumami XX wieku, wkracza na ścieżkę estetycznego novum. Bohaterowie Dróg negatywności - Aleksander Wat, Paul Celan, Arnold Schónberg oraz Anton Webern - nie poszukują nowości rozumianej jako eksces wyrazowy czy artystyczny. Starają się raczej, zgodnie z intuicją Adorna, odnaleźć i pochwycić własną „plamkę ślepą" - miejsce objawiania się tego, co niekomunikowalne. Przestają wypierać się faktu, że sztuka w swej istocie jest czymś niemożliwym do realizacji, a każda próba przezwyciężenia jej aporii prowadzi do powstania artystycznego pozoru. Mnożenie negatywnych strategii tworzenia poprzez rozwój form otwartych, skupienie na milczeniu oraz rozszczepianiu sensu (prowadzącym do jego stopniowej eliminacji) okazuje się tym samym jedyną możliwością prawdziwego mówienia wtedy, gdy wszystkie mowy się kończą.

dr Michalina Kmiecik - asystentka w Katedrze Teorii Literatury Wydziału Polonistyki UJ. Autorka książki Oblicza miejsca. Topiczne i atopiczne wyobrażenia przestrzeni w poezji Juliana Przybosia (Kraków 2013) oraz artykułów z zakresu historii literatury dwudziestowiecznej publikowanych m.in. w „Pamiętniku Literackim", „Ruchu Literackim" i „Tekstach Drugich". Redaktorka dwóch monografii zbiorowych poświęconych awangardzie, ostatnio opublikowała tom Awangarda i krytyka. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej (wraz z Małgorzatą Szumną i Jakubem Kornhauserem, Kraków 2015). Zajmuje się teorią i historią awangardy, intermediami, związkami muzyki i literatury oraz poezją eksperymentalną.