Relacje społeczne świata antycznego w świetle teorii kratyzmu. Psychologia historyczna w szkole lwowsko-warszawskiej

We współczesnej psychologii historyczno-kulturowej dzieła literackie i dokumenty historyczne stanowią ważne źródło informacji na temat przeżyć psychicznych ich autorów i ludzi minionej epoki. Był to problem szczególnie istotny także dla przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Obok teorii czynności i wytworów Kazimierza Twardowskiego, znaczącą rolę odegrała teoria kratyzmu Władysława Witwickiego, w świetle której przeprowadzono pierwszą w dziejach psychologii polskiej psychologiczną analizę platońskich Dialogów i nowotestamentowych ewangelii. Czy wskazany prawie sto lat temu kierunek poszukiwań był właściwy i czy wnosi on obecnie coś istotnego do psychologicznych badań nad dokumentami historycznymi, odpowiada w pewnym stopniu niniejsza
monografia (ze Wstępu).

Podstawą badania Autor czyni teksty pisane antycznego Izraela (Stary Testament) i chrześcijaństwa I w. n.e. (Nowy Testament) oraz teksty arabskie z okresu narodzin islamu VII w. (Koran). Wnioskowania zaś o zmiennych psychologicznych dokonuje na podstawie wskaźników językowych i zmian obecnych
w analizowanych tekstach. Niezwykle ciekawe badania psycholingwistyczne utwierdziły Autora, iż dążenia kratyczne
jak też sposób ich zaspokajania, zmieniają się historycznie
i zależą od stopnia rozwoju i zorganizowania społeczeństwa
(z recenzji prof. Jadwigi Muszyńskiej).